Rusya-Ukrayna savaşı, Ukrayna’nın son iki hafta içerisinde bazı yerleşim yerlerini geri aldığı, Rusya’nın başkent Kiev dahil füze saldırısıyla karşılık verdiği, Ukrayna’nın küçük kazanımları ve Rusya’nın giderayak nükleer tehdidi vurgulamasıyla devam etmekteydi. Nitekim Belarus lideri Lukaşenko’nun talebi üzerine Rusya, ilk parti taktik nükleer silah başlıklarını da geçen hafta bu ülkeye gönderdiğini Rusya Devlet Başkanı Putin’in açıklamasıyla duyurdu. Savaşın seyri, Ukrayna’da özellikle son 4-5 aydır ağır çatışmaların yaşandığı Bakhmut’ta, bu çatışmalara katılan özel askeri şirket Wagner’in, 23/24 Haziran 20023 gecesi Ukrayna sınırındaki Rostow’u kontrol altına alarak bir isyan başlatmasıyla farklı bir şekle büründü.
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
Devletlerin bilhassa riskli bölgelerde yükümlü asker yerine kullandığı, daha önce çatışma tecrübesi bulunan askerlerden kurulu birliklere halk dilinde “paralı askerler” adı da verilmektedir. 3500 yıllık bir geçmişe sahip bu sistem, Westfalya Antlaşması’yla devletlerin “ulus devlet” kimliğine bürünmesi ve ardından “askerlik yükümlülüğünün getirilmesiyle 19. asrın başından itibaren azalmıştı. Fransa’nın uzun bir süre “lejyoner” adını verdikleri paralı askerleri bilhassa Afrika’daki sömürgelerinde kullanmaları ise hafızalarda yer etmişti.
Soğuk savaş sonrası başta ABD olmak üzere birçok batılı ülkede, özellikle de ülke dışındaki küresel çıkarların savunulması maksadıyla özel askeri ve hatta özel istihbarat şirketleri kurulmaya başlandı. Balkanlar’da Dayton Ateşkesi sonrası Sırpların stratejik Krajina bölgesinin Hırvatistan’a kazandırılmasında Amerikan MPRI özel askeri şirketi öne çıkarken, ABD’nin Irak işgali sonrası Blackwater’ın adı Türk kamuoyunda daha sık duyuldu.
Günümüzde ABD’den İngiltere’ye, Fransa’dan Rusya ve İsrail’e kadar pek çok ülkenin özel askeri şirketi mevcuttur. Bu şirketler kendi ülkelerinin çıkarları maksadıyla “vekalet savaşlarında kullanılabildikleri gibi, diğer devletlere de hizmet verebilmektedirler. Suudi Arabistan’ın birkaç ABD şirketini kullandığı bilinmektedir.
Rusya’nın özel askeri şirketi Wagner’in varlığı önce 2014 sonrası Ukrayna’nın doğusundaki ayrılıkçı bölgedeki faaliyetleri ile dikkati çekse de Türk kamuoyu daha çok Libya’nın doğusundaki ayrılıkçı Hafter grubuna verdiği destekle tanıdı. İncelendikçe Wagner’in Kafkasya’da, Kazakistan’da, Suriye’de dahi kullanıldığı anlaşıldı. Son yıllarda Afrika’da Mali dahil birçok ülke yönetimlerinin de Wagner’le iş birliği yaptığı anlaşıldı.
“RUS KANI DÖKÜLMESİN”
Afrika’daki faaliyetleri ABD ve AB ülkelerince şikayet edilince Putin, Wagner’in devletle bağı olmayan bir özel şirket olduğunu söylemek zorunda kalmıştı. 2023’ün ilk aylarında Bakhmut’ta Ukrayna kuvvetleriyle çatışmaya giren ve uzun süren mücadeleye rağmen yakalanamayan başarı ve yaşanan ağır kayıplar sebebiyle Wagner’in lideri Prigojin ile Rusya Savunma Bakanı Şoygu ve Genelkurmay Başkanı Gerasimov arasında bir gerilim başladı. Generallere ağır hakaretlerde bulunan Prijogin, Haziran ortalarında da Putin’in emrini yerine getrmemişti.
Yüzyıllara dayanan bir devlet yönetme geleneğine sahip Rusya gibi bir ülke için bu tehditler kabul edilebilir olmasa da Bakhmut’taki ihtiyaç sebebiyle hepsine göz yumulmuştu. “Sırtımızdan bıçaklandık!” diye feryat eden Putin, tıpkı savaşa hazırlıksız girişindeki gibi “eski dost”un 25 bin kişilik disiplinsiz birimiyle iş birliği yapma hatasına düşmüştü. Tüm Rusya’da isyan çağrısı yapılınca, duruma müdahale kararı alınabildi. Öte yandan Wagner’in bu hareketi yapacağını ABD istihbaratı bile bilirken, Rusya nasıl anlayamaz sorusu akıllara geldi. Devlet yönetiminde de bir sıkıntı var gibi.
Kalkışmanın 24 saati dolmadan ve Batıdan destek alınıp alınmadığı merak edilirken, Prigojin “Rus kanı dökülmemesin!” düşüncesiyle geri çekildiklerini açıkladı. Belarus’a şartlı sığınacak olan Prigojin’le sorun çözülmüş görünse de “devlet içinde devlet” olan Wagner’e güvenilemeyerek tasfiye sürecinin başlatılması beklenebilir. Öte yandan tüm bu gelişmelerin uzayan Ukrayna savaşının Rusya aleyhine geliştiğini gösterdiği de açıktır…
