Milli Mücadele günlerinden müzayedeye

Son yıllarda, Mustafa Kemal Atatürk başta olmak üzere Millî Mücadele’nin önde gelen isimlerine ait, koleksiyon değeri yüksek olan özel eşyalar, kitap ve defterler ile çeşitli mektup, yazışma ve efemeradan oluşan kıymetli eserler sıklıkla müzayedelerde görülmeye başladı. Söz konusu eserler bir taraftan yeni sahipleriyle buluşurken diğer taraftan da meraklı araştırmacı ve tarihçilere yeni araştırma konuları sunmaktadır.

Bu müzayedelerden birisi de 30 Ocak 2024’te Teşvikiye Müzayede tarafından gerçekleştirilecek. Karma Eserler Müzayedesi’nde, Türk Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet tarihinin önemli simalarından Kazım Özalp, Hüsrev Gerede, Salih Bozok, Halide Edip Adıvar’a ait pek çok belge, hatırat, defter, kartpostal, fotoğraf ve efemera satışa sunulacak.

Atatürk’ten yadigâr altın saat

Millî Mücadele tarihinin kilit isimlerinden olan Kazım Özalp’i duymayanımız yoktur. Hani Mustafa Kemal henüz Harbiye’de mektep talebesiyken onunla arkadaşlık eden ve 1920’den 1946’ya kadar 8 dönem Balıkesir Milletvekilliği yapan isim dersem sanırım daha iyi hatırlanacaktır. Kazım Paşa, Osmanlı’nın en buhranlı zamanlarında önce Balkan savaşları ardından da I. Dünya Savaşı’na katılmıştı. 15 Mayıs 1919’da İzmir’in işgal edilmesinden sadece birkaç gün önce 61. Tümen Komutanı olarak tayin edilmiş ve 23 Nisan 1920’de Meclis’in Ankara’da açılmasıyla I. dönem Balıkesir Milletvekili seçilmiş ve 1924’ten 1935’e kadar Meclis Başkanlığı yapmıştı.

Aynı zamanda Atatürk’ün yakın arkadaşlarından olan Kazım Özalp’e ait yüzden fazla belge, kendi el yazısıyla notları ve evrakların olduğu külliyatı; albüm fotoğrafları, Şark Cephesi harekâtına dair el yazısı notların olduğu cep defteri, gümüş saati Teşvikiye Müzayede’de satışa çıkıyor. Bunların yanı sıra Kazım Özalp’in Eski Türkçe kırmızı yeşil kurdeleli sadece Kurtuluş Savaşı’na katılıp milletvekili olan kişilere verilen oldukça nadir İstiklal Madalyası da müzayedede öne çıkıyor.

Kazım Özalp ve ailesinden müzayedeye çıkan bütün bu eserler arasında hem maddi hem de manevi değeri oldukça yüksek olan kıymetli bir saat de bulunuyor. Bu saatin hikâyesini Kazım Özalp’in oğlu Teoman Özalp (1925-2017) babasının ve kendisinin Atatürk’e dair hatıralarının yer aldığı ve 1992’de Türkiye İş Bankası tarafından yayımlanan Atatürk’ten Anılar isimli kitabından şöyle anlatıyor:

“1931 yılı yaz aylarında Dolmabahçe Sarayı’nda tatile gelmiştik. Yaz sonunda babam bana bir sünnet töreni yapmaya karar verdi. 21 Eylül gün olarak seçildi. Gazi Paşa’yı törene davet için babamla beraber komşu saray binasına gittik. Paşa çok memnun oldu, mutlaka geleceğini söyledi. Benim arkadaşlarım, akrabalar, aile dostları ve çocuklar ayrıca davet edildiler.

21 Eylül günü sabahı sünnet işleminden evvel, Gazi Paşa’nın hediyeleri geldi. Altın “GMK” amblemli gümüş çerçeve içerisinde, “Teoman’a” yazılı ve imzalı bir resim, platin “Zenith” marka bir cep saati (kutunun içinde Gazi Mustafa Kemal’in kartviziti ile) ve içine binilerek pedalla sürülebilecek, kırmızı renkli küçük bir çocuk otomobili, hediyeleri oluşturuyordu. O zamanki düşüüşüncelerimle en fazla ilgimi tabi ki otomobil çekiyordu.

Öğleden sonra Gazi Paşa’nım gelmesi ve birkaç saat oturması herkesi çok mutlu etti. Babam, Paşa’yı rahatsız etmemek için beni yataktan kaldırarak yanına götürdü. Gazi Paşa bana bazı sorular sordu, fotoğraflar çekildi, bir süre yanında kaldım. Hediye resim ve saati bugüne kadar bir hazine gibi saklarken, üçüncü hediye otomobilin ömrünü birkaç ayda tamamladım.” (Özalp, 1992: 82)

Teoman Özalp’e Atatürk’ün 1931’de sünnet düğünü vesilesiyle hediye ettiği bu altın saat beraberinde Mustafa Kemal’in kartviziti ve altın bir kalem orijinal kutusu ile müzayedeye çıkarılan eserler arasında dikkat çekiyor. Yine Teoman Özalp’in arşivinden 1937 Trakya Manevraları albümleri ve İngiltere Kralı VIII. Edward’ın Eylül 1936’daki Türkiye ziyaretine ait fotoğraf albümü de müzayede kataloğuna dahil edilmiş.

Hüsrev Gerede arşivi

Mustafa Kemal Paşa ile Samsun’a çıktıktan sonra neredeyse yanından hiç ayrılmayan ve Cumhuriyet tarihi boyunca pek çok siyasi-diplomatik görevlerde bulunan Hüsrev Gerede’ye ait bir tereke de müzayedede meraklıların ilgisine sunuldu. Biri battal boy olmak üzere üç bavuldan oluşan terekesinde çoğu eski Türkçe tuttuğu not defterleri, elçilik yıllarına ait çeşitli ebatlardan iki yüzden fazla fotoğraf, diplomatik yorum, anı, görüş, yazı ve anlatım içeren etütlük önemli evrak, birçoğu kendi zarfında mektuplar, gazete kupürleri bulunuyor. Ayrıca kıymetli bilgiler barındıran binlerce sayfa el yazısı dosyalar yer alıyor. Terekede, Hüsrev Gerede’nin kayınpederi diplomat Galip Kemali Söylemez-oğlu’na ait çeşitli evraklar da bulunuyor.

Salih Bozok’un günlüğü

Mustafa Kemal Atatürk’ün yaveri Salih Bozok’a ait 1923 yılında Gazi’nin Adana ve İzmir Seyahatleri sırasında tutmuş olduğu günlük de müzayedeye çıkarıldı. Defterde Bozok, 13–21 Mart 1923 arası 34 sayfalık notlarından oluşan kısımdan sonra İzmir Seyahati ile ilgili 14 sayfalık ayrı bir bölüm de mevcut. Defterin son kısmında 6 sayfa daha notlar ile Mustafa Kemal’in o dönemde yeni evlendiği Latife Hanım’la ilgili “Hanımefendi” başlığı ile birtakım harcamalar not edilmiş. Bez ciltli ve kapağında “Salih” yazısı bulunan deftere, İnegöl İnas Başmuallimi Mediha Hanım tarafından yazılmış “Yıldırım Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretlerine bir Hatıra-i Naçiz” başlıklı bir şiir de kaydedilmiş.

Müzayededeki eserler elbette bunlarla sınırlı değil. 19. yüzyıl Osmanlı döneminden çeşitli meslek sahiplerine ait kartvizit, Kütahya çini tabaklar, saray işi el aynası, tuğralı kaşıklık, tuğralı gümüş divit ve tuğralı çift gümüş ıskata, Sultan II. Mahmud’a ait gümüş ve altın çerçeve içinde tasvir-i hümayun ile kırmızı ipek kumaştan Kâbe örtüsü gibi fevkalade eserler ile Burhan Uygun, Avni Arbaş, Zeki Faik İzer, Hamit Görele, Cevat Dereli, Aliye Berger imzalı tablolardan oluşan 200’den fazla seçkin eser müzayedede yer alıyor.

Halide Edip'in yazıları ve ders notları

Millî Mücadele’nin kadın kahramanlarından Halide Edip Adıvar’ın el yazısı notları da müzayedede görülüyor. Halide Edip tarafından üç ayrı konuda yazılan bu metinlerin ikisinin altında Halide Hanım’ın imzası bulunmaktadır. Söz konusu metinler “İngiliz Edebiyatı ve Harp” başlıklı araştırması, verdiği derslere dair notları ve “On Yedinci Asır ve Milton” başlıklı bir incelemeden oluşmaktadır. Bunların yanı sıra Halide Edip’in Osmanlıca olarak “Oğlum Malik’e” ibaresiyle 1963’te imzaladığı Handan romanı da açık arttırmaya çıkacak.