Atıklara 'sıfır' tolerans

Türkiye, hızla yaygınlaştırdığı sıfır atık sistemi ile geri dönüşüm çarkını sıkı denetim altında tutuyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın eşi Emine Erdoğan öncülüğünde başlatılan ‘sıfır atık’ atağı ile hem çevre korunuyor hem de ekonomiye milyarlarca TL katkı sağlanıyor. Atık malzemelerin tüketimden yeniden üretime uzanan uzun işleyişi ilki Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’nde kurulan ve şu anda 92 bin kurum ve kuruluşa yaygınlaşan sıfır atık sistemi ile başlıyor.

Atıkların sonraki durağı ise 30 ilde 92 belediyede oluşturulan 1. Sınıf Atık Getirme Merkezi oluyor. Geri dönüşümde bu merkezler önemli rol oynuyor.

Atıkların yolculuğu da kontrol altında. Mobil Atık Takip Sistemi ile taşıma işlemlerini yapan firmaların, araçların kayıt altına alınarak araçların hareketlerinin GPS destekli sistemler ile çevrim içi olarak izleniyor. Atıkların üretildiği yerden geri kazanım, bertarafına kadar ki tüm süreçlerin çevrim içi izlenmesi, denetlenmesi, raporlanması sağlanıyor.

Atığın türüne göre işlem de farklı. Atık metal ise öncelikle fiziksel öğütme işlemi yapılarak boyutları küçültülüyor. Öğütme işleminin ardından yüksek dereceli fırınlarda eriyik hale getirilir. Eriyik kalıba dökülerek metal bloklar oluşturuluyor. Oluşturulan bu metal bloklar preslenerek istenilen kalınlığa getiriliyor. Aerosol, içecek kutusu, boya tenekesi gibi her türlü ambalaja uygun biçimlendirmeden sonra da doluma hazır hale geliyor.

Atık kağıt ise kağıt hamuru hazırlamak için su içerisinde liflerine ayrılıyor ve yabancı maddeler için temizleme işlemine tabi tutuluyor. Mürekkep ayırıcı olarak, sodyum hidroksit veya sodyum karbonat kullanılıyor. Hazır olan kağıt lifleri, geri dönüşmüş kağıt üretiminde kullanılıyor. 1 ton kağıt atığın geri dönüşümü sonucunda 17 adet yetişmiş ağaç kurtarılıyor.

Atık plastik ise cinslerine göre ayrılan geri dönüşebilir plastik atıklar, kırma makinelerinde küçük parçalara ayrılıyor. İşletmeler bu parçaları orijinal hammadde ile karıştırarak üretim işleminde kullanabildiği gibi, tekrar eritip katkı maddeleri ekleyerek ikinci sınıf ham madde olarak da kullanabiliyor. 1 ton plastik ambalaj atığının geri dönüşümü sonucunda 16,3 varil petrolün kullanımı engelleniyor.

Geri kazandırılan atıklar günümüzde her sektörde karşımıza çıkıyor. Camdan sayısız kere cam ürünler elde ediliyor. Plastikler ise özellikle tekstil ve otomotiv sektöründen yaygın olarak kullanılıyor. Pet şişelerin geri dönüştürülmesiyle elde edilen plastikler tekrar lif formuna getirilerek iplik ve kumaş üretiminde kullanılıyor. Yeniden değerlendirilebilir atık niteliğinde olan plastik, kağıt-karton, cam, metal ambalaj atıkları ile tekstil malzemeleri, kullanılmayan giysiler, mobilyalar geri dönüşüm ve ileri dönüşüm uygulamaları ile sanatsal yapı, takı, süs ve dekoratif eşya olarak kullanılabiliyor.

Atıkların depolanarak bertaraf edilmesi yerine ham madde ve enerji kaynağı olarak kullanımı ekonomik fayda oluşturdu. Uygulamanın başladığı 2017 tarihinden itibaren 16,5 milyon ton kağıt-karton, 4,1 milyon ton plastik, 1,7 milyon ton cam, 0,4 milyon ton metal ve 1,5 milyon ton organik ve diğer geri dönüştürülebilir atıklar olmak üzere toplamda yaklaşık 24,2 milyon ton geri kazanılabilir atık işlenerek ekonomiye kazandırıldı. Uygulama başladığından bu yana geçen süreçte toplanan atıklarla, 17 milyar TL ekonomik kazanç sağlandı.

2023 yılına kadar, Türkiye’nin tamamında Sıfır Atık Sistemi kurulacak. 60 bin kişi sıfır atık uygulamaları kapsamında çalışmaya başladı. 2023 yılına kadar 150 bin kişiye istihdam sağlanacak. Bununla birlikte 30 milyar lira tasarruf sağlanacak.

Atık camların renklerine göre ayrılarak geri dönüşüm tesislerinde atık ve katkı maddelerinden ayrılarak, kırılır ve hammadde karışımına karıştırılarak eritme ocaklarına dökülüyor, sonrasında yeniden cam olarak kullanılabildiği gibi beton katkısı ve cam asfalt olarak da kullanılabiliyor. Camlar bu şekilde sonsuz bir döngüyle geri dönüştürülebiliyor ve yapısında bozulma meydana gelmiyor.

Atıkların hammadde olarak kullanılmasıyla madenler ve yeraltı zenginlikleri daha az kullanılarak madencilik faaliyetleri sonucu oluşan doğal tahribat azaltılıyor. Ayrıca atıkların maddesel geri kazanımı sağlanıyor.