Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev’in daveti üzerine 22-23 Ağustos tarihlerinde Özbekistan’a resmi devlet ziyaretinde bulundu. Ziyaret sırasında devlet başkanları tarafından “Müttefiklik Hakkında Anlaşma” da dahil taraflar arasında toplam 15 anlaşma imzalandı. Son iki yıl içinde Cumhurbaşkanı İlham Aliyev beş defa Özbekistan’ı, Şevket Mirziyoyev ise dört defa Azerbaycan'ı ziyaret etmiştir. Son 2 yıl içinde karşılıklı 9 ziyaret ve ülkeler arasında imzalanan “Ortak Yatırım Fonu”nun kurulmasını, “Yüksek Devlet Konseyi” kurulmasını ve son olarak “Müttefiklik Hakkında Anlaşma”yı da dikkate aldığımızda Azerbaycan-Özbekistan ilişkilerini doğal müttefikler olarak tanımlamak da mümkündür.
ERMENİSTAN’DA BÜYÜKELÇİLİK AÇMADI
İki ülke arasında siyasi-stratejik ilişkilerin temelini 27 mayıs 1996 yılında imzalanan dostluk ve işbirliği hakkında anlaşma oluşturmaktadır. Bu temelde kurulan ikili ilişkileri, 2004 ve 2023 yıllarında imzalanan stratejik ilişkilerin daha da derinleştirilmesine yönelik anlaşmalar takip etmiştir. Özbekistan şu an Türkistan coğrafiyasında müttefiklik ilişkilerine sahip yegane ülkedir.
İkili ilişkilerin müttefiklik düzeyine yükselmesinin başlıca nedeni Özbekistan'ın Karabağ meselesinde açık bir şekilde Azerbaycan'ın toprak bütünlüğünü desteklemesidir. Örneğin, 2008 yılında BM Genel Kurulu'nda yapılan oylamada Azerbaycan lehine oy veren tek Orta Asya ülkesi Özbekistan olmuştur. 2012 yılında Bakü'de, Azerbaycan ve Özbekistan devlet başkanlarının imzaladığı ortak bildiride, Karabağ meselesinin devletlerin egemenliği ve toprak bütünlüğü çerçevesinde çözülmesine destek verilmiştir. Özbekistan Karabağ'ın işgali nedeniyle Ermenistan'da büyükelçilik açmamış, diplomatik ilişkilerini Moskova büyükelçiliği aracılığı ile yürütmüştür.
İŞGALDEN KURTARILAN TOPRAKLARA FABRİKA
Şevket Mirziyoyev'in Özbekistan Cumhurbaşkanı olması ve ardından Azerbaycan'ın Karabağ Zaferi ile siyasi ilişkiler yeni bir aşamaya geçmiş, karşılıklı ziyaretlerin sayısı da artmıştır. 31 mart 2021 yılında Türk Devletleri Teşkilatı’nın düzenlediği çevrimiçi toplantıda Azerbaycan'ı, Karabağ zaferi nedeniyle tebrik eden ilk Türkistan coğrafyası lideri Cumhurbaşkanı Mirziyoyev idi. Özbekistan, işgalden kurtarılan Azerbaycan topraklarının yeniden yapılanmasında rol alan ülkelerden olmuştur. 2021 yılında, işgalden kurtarılan Fuzuli şehrinde Mirze Uluğbey adına 960 öğrencilik bir okul yaparak Azerbaycan'a hediye etmiştir.
En önemlisi ise, Cumhurbaşkanı Aliyev'in son ziyaretinde Özbekistan'ın Karabağ'ın en büyük şehri Hankendi şehrinde 1000 kişinin çalışacağı tekstil fabrikasının yapılmasına ilişkin kararın açıklanması oldu. Bu fabrika Hankendin'de yapılan ilk yurtıdşı yatırımıdır ve diğer ülkelerin yatırımı için de önayak olacaktır. Böylece, Ermeni saldırıları sonucu 1989 yılında Hankendi'den kovulan Azerbaycanlılar geri döndüklerinde iş imkanı da bulacaktır.
TİCARET HACMİ BÜYÜYOR
Ticari-ekonomik ilişkiler siyasi ilişkiler seviyesinin altında seyretse de hızla artmaktadır. Bu yıl iki ülke arasında ticaret hacmi yüzde 20 artmış ve önümüzdeki yıl taraflar ticaret hacmini 1 milyar dolara kadar artırmayı planlamaktadır. Bunun için bir dizi anlaşma imzanladı ve ortak kurullar oluşturuldu. Cumhurbaşkanı Aliyev'in son ziyaretinden önce Taşkent'te iki ülke arasında Özbekistan-Azerbaycan iş forumu 300’e yakın girişimcinin katılımıyla gerçekleştirildi. Ekonomik-ticaret ve yatırım iş birliğinin 2024-2025 yılları için daha da derinleştirilmesine yönelik ortak yol haritası çerçevesinde tarım, turizm, inşaat, ilaç ve otomotiv sanayi gibi sektörlerde de projelerin hayata geçirilmesi planlanıyor.
Karşılıklı yatırımın teşviki ve artırılması için Aralık 2023’te Özbekistan’da, Azerbaycan-Özbek Yatırım Şirketi, (Azerbaijan Uzbek Investment) LLC Ortak Girişimi (AUIC) olarak tescil edildi ve 22 Ağustos 2024’te Azerbaycan-Özbekistan Yatırım Şirketi’nin Taşkent’teki ofisi açıldı.
Kurumun misyonu, ekonominin çeşitli sektörlerinde faaliyet gösteren şirketlerin sermayesinin yüzde 49’una kadar sahip olarak işin genişletilmesi ve daha da geliştirilmesi için finansman sağlamaktır. Yatırım şirketinin kayıtlı sermayesi 500 milyon dolardır ve Azerbaycan'ın Özbekistan büyükelçisinin verdiği bilgiye göre bunun yüzde 75'i Azerbaycan'a, yüzde 25'i ise Özbekistan'a aittir. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Yatırım Fonu’nun üçüncü ülkelere de yatırım yapacağını belirterek, bu Fonun sermayesinin daha da artırılması gerektiğini belirtti.
ENERJİDE İŞ BİRLİĞİ
İki ülke ilişkilerinin önemli bir boyutunu enerji ve taşımacılık oluşturmaktadır. Doğalgaz ve yenilenebilir enerji alanında iş birliği, enerji iş birliğinin önemli boyutlarını oluşturmaktadır. Uzbekneftegaz ve SOCAR arasında uzmanların eğitimi ve yeniden eğitimi konusunda yakın bir iş birliği kurulmuş olup, iki ülkenin petrol ve gaz bilim insanları düzenli olarak deneyim ve bilgi alışverişinde bulunmaktadır. Her iki ülke ortaklaşa doğal gaz çıkarmayı ve ihraç etmeyi planlıyor. Bu amaçla Ağustos 2023’te Özbekneftegaz ile SOCAR arasında Azerbaycan’da ve Özbekistan'da petrol ve gaz projeleri katılımına ilişkin iş birliği anlaşmasını imzaladı. Cumhurbaşkanı Aliyev sonuncu ziyareti sırasında Azerbaycan-Özbekistan İş Formu’nda SOCAR ile “Uzbekneftegaz” şirketleri arasında Özbekistan yatırım bloklarında jeoloji araştırma yapılması, projelerin gerçekleştirilmesi için yeni bir anlaşma imzalandı. Öte yandan, Özbekistan Yatırımlar, Sanayi ve Ticaret Bakanı Laziz Kudratov'a göre, «Uzbekneftegaz»ın «Şah Deniz» projesine katılacağına dair anlaşma üzerinde de görüşmeler sürmektedir.
ORTA KORİDOR GELİŞECEK
Öte yanda, 2023'ün Kasım ayında Azerbaycan-Özbekistan-Kazakistan enerji bakanları arasında elektrik sistemlerinin birleştirilmesine ilişkin de anlaşma imzalanmıştı. Böylece Özbekistan ve Kazakistan Azerbaycan üzerinden Avrupa'ya elektrik enerjisi ihraç etme imkanı elde etti. Azerbaycan ve Özbekistan arasında iş birliği Orta Koridor'un gelceği açısından da önemlidir ve her iki tarafın da Orta Koridor'un geliştirilmesinde mutabık olduğu söylenebilir. 2022'nin 30 Eylül tarihinde iki ülke arasında imzalanan “Uluslararası Otomobil İlişkileri” anlaşması hem karşılıklı, hem de transit yük taşımacılığı şartlarını düzenlemektdir. Ayrıca, Orta Koridor'un sadece yük değil enerji koridoru da olduğu dikkate alındığında, iki ülke arasında elektrik enerjisi alanındaki iş birliğini bu açıdan değerlendirmek mümkündür.
Son olarak, Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in Özbekistan ziyareti sırasında taraflarca imzalanan müttefiklik hakkında anlaşma tesadüf değildir ve özellikle Özbekistan’ın Karabağ meselesinde Azerbaycan'a vermiş olduğu açık desteğin ve Azerbaycan'ın Türkistan coğrafyasına artan ilgisinin bir sonucudur. Bu anlaşmayla, Azerbaycan'ın Türkiye'den sonra müttefiklik ilişkisi kurduğu ikinci ülke Özbekistan oldu. Türkiye ile Türkistan arasında birleştirici role sahip Azeraycan'ın hem Türkiye ile hem de Türkistan coğrafiyası ile müttefiklik ilişkilerinin kurulması Türk Devletleri Teşkilatı'nı kuvvetlendirmektedir.
