Bağımlılıkla topyekûn mücadele şart
Bağımlılık deyince tam olarak ne anlamamız gerekiyor?
Dünya toplumlarının karşı karşıya kaldığı en önemli problemlerden biri olan uyuşturucu madde sorununun bütün insanlık için taşıdığı risk ve tehditler her geçen gün artarak devem ediyor. Bu durum hem günümüz gençliği hem de gelecek nesiller için tehlike gittikçe büyüyor.
Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi (UNODC) tarafından hazırlanan Dünya Uyuşturucu Raporları bu durumu en gerçek ve tahmin edemeyeceğiz boyutlarıyla gözler önüne seriyor. Dünya genelinde 15-64 yaş arası yaklaşık 250 milyon kişinin hayatlarında en az bir kere uyuşturucu madde kullandığı tahmin ediliyor. Peki, bağımlılık nedir, korunma yolları nedir, nasıl tedavi olunur, terör ve uyuşturucu arasındaki ilişki nedir, Türkiye ve dünyada uyuşturucu kullanımı ne durumdadır, bağımlılıkla mücadelede Türkiye ve dünya ne yapıyor?
Bağımlılık deyince sadece madde bağımlılıklarını mı anlamalıyız? Tiryakilik ve bağımlılık arasındaki farkları nasıl tanımlayacağız? Her alışkanlık aynı zamanda bir bağımlılık mıdır? Çağımızın en önemli meselelerinden biri olan 'bağımlılık' dosyasını uzmanların görüşleri ile okuyucularımızın bağımlılık konusunda bilinçlenmesi ve çevrelerini bilgilendirmesi amacıyla açıyoruz.
Bağımlılık bir uzak devrin kötü bir masalıydı… Filmlerde izlenen sahnelere ah vah çekilerek geçiştirilen, genelde madde bağımlılığı olarak algılanan bu karanlık dünyanın bizden çok uzakmış gibi algılanması uzmanlara göre büyük bir yanılsama. Bağımlılık ne yazık ki ne sanıldığı kadar uzak bize, ne de sadece maddeyle ilişkili.
Vücudun işlevlerini olumsuz etkileyen maddelerin kullanılmasından dolayı zarar görüldüğü hâlde bu maddelerin kullanımının bırakılamaması olarak tanımlanan bağımlılığın kara tablosunu gencecik canların solup gitmesi resmediyor. Bağımlılık dediğimiz zaman aklımıza ilk önce ilaç tanımına da uyan bazı kimyasal veya bitkisel maddelere duyulan bağımlılık gelir. Bunun yanında alkol bağımlılığı, sigara bağımlılığı alışveriş bağımlılığı, internet bağımlılığı, kumar bağımlılığı gibi bağımlılık türleri de vardır. Bütün bağımlılık türlerinde ortak olan nokta, hangisi olursa olsun olumsuz sonuçlarına rağmen davranışa ve kullanımına devam edilmesidir. Yenisafak.com olarak açtığımız dosyanın ilk konusu ise madde bağımlılığı. İşte uzmanların görüşleriyle birlikte bütün yönleriyle madde bağımlılığı...
Madde bağımlılığı nedir?
Madde bağımlılığı, vücudun işlevlerini olumsuz yönde etkileyen maddelerin kullanılması, bundan dolayı zarar görüldüğü hâlde bu maddelerin kullanımının bırakılamamasıdır. Bağımlı, madde kullanımına ara verdiğinde yoksunluk belirtileri yaşar. Zamanla madde kullanım sıklığını ve dozunu artırır. Aşağıdaki belirtilerden en az üçünün 12 aylık süreçte görüldüğü kişi bağımlı olarak tanımlanıyor.
- Kullanılan madde miktarının sorunlara rağmen giderek artırılması,
- Bırakma çabalarının boşa çıkması,
- Madde için çok fazla zaman harcanması,
- Sosyal ve kişisel etkinliklerin azaltılması
Kimyasal yapıları birbirinden farklı olan uyuşturucu maddeler kullanıldıklarında merkezi sinir sisteminin farklı bölümlerini etkileyerek fiziksel ve psikolojik tahribata yol açıyor. Uyuşturucu maddelerin hiçbirinin güvenli kullanım şekli yoktur. Kullanan herkes için bağımlı olma riski eşittir. Hücrelerimiz vücuda giren her maddeyi tanır ve bir daha unutmamak üzere hafızasına alır. Hücresel öğrenme süreci denen bu durum herkes için geçerlidir.
Çocuklarda madde bağımlılığı riskine karşı aile aile bağlarının güçlü olması önemli
Çocukları ve ergenleri uyuşturucudan koruma konusunda en önemli etken ailelerdir. Bilinçli ebeveynler, erken yaşlardan itibaren sergileyecekleri doğru yaklaşımlarla çocuklarını zararlı alışkanlıklardan koruyabilirler.
Çocuklar iyi ve kötü, doğru ve yanlış gibi değerleri ilk olarak aile ortamında kazanırlar. Ebeveynin en önemli görevlerinden biri, çocuklarının sorumluluk duygusu kazanmalarını sağlamak ve kendilerini zarar verici davranışlardan korumayı öğrenmelerini desteklemektir. Temelde bu davranışları ve değerleri kazanan bir çocuğun ergenlik ve yetişkinlik hayatında kendini tehlikelerden koruması çok daha kolay oluyor. Ebeveynin kişisel bakım, genel sağlık, doğru beslenme, düzenli yaşam ve uyku, düzenli egzersiz gibi temel alışkanlıkları çocuğuna zamanında başarıyla kazandırması, kişinin yetişkin hayatta kendini korumasını ve zararlı alışkanlıklardan uzak durmasını kolaylaştırıyor.
Doğru arkadaş çevresi oluşturmak önemli
Bu süreçte ebeveynlerin, çocuklarıyla güçlü bir bağ oluşturabilmeleri ve söylediklerini dikkate almalarını sağlamaları büyük önem kazanıyor. Çocuklarını doğru arkadaşlar seçebilmeleri konusunda yönlendirebilmeleri ve maruz kalabilecekleri akran baskısı karşısında tedbir almaları, onların madde bağımlılığına karşı durmalarına destek sağlıyor. Ebeveyn ne kadar bilinçli davranırsa çocukları bağımlılıklardan uzak tutmak da o kadar mümkün olabiliyor. Yapılan araştırmalar, ebeveynlerin çok katı kurallar koyduklarında da, çocuklarını hiç kural koymadan büyüttüklerinde de çocuklarının ileriki yaşlarda madde kullanım riskini arttırdıklarını gösteriyor.
- Çocukla ilişkilerinizde bunları bilmek hayat kurtarıyor
- • Çocuklarınızla küçük yaşlardan itibaren sağlıklarını korumalarının ve zararlı maddelerden uzak durmalarının önemi ve gerekliliği konusunda konuşun.
- • Alkole veya uyuşturucuya başvurmaksızın nasıl problem çözüleceği, stresle nasıl başa çıkılacağı, nasıl mutlu olunacağı, nasıl eğlenileceği konularında doğru bir model olmaya gayret edin.
- • Çocuğunuzun cebine asla harcayabileceğinden daha fazla harçlık koymayın.
- • Hataları konusundan her zaman affedici olun. Mümkün olduğu kadar hatalarını düzeltme görevini ona vererek kendi bireysel sorumluluğunu üstlenmesine yardımcı olun.
- • Çocuğunuzun boş zamanlarını geçirebileceği bir uğraşısı olmasını sağlayın. Spor yapmak, enstrüman çalmak, evcil hayvan beslemek, el becerileri vb.
- • Uyuşturucunun vücudumuza zararlı etkileri konusunda ona bilgi verin.
- • Uyuşturucu kullanmanın bir suç olduğunu ve ne gibi yasal sonuçları olduğunu (hapse düşmek, işten atılmak, öğrenim bursundan olmak, ehliyetini kaybetmek vb.) ona anlatın.
- • Eğer tüm çabalarınıza rağmen çocuğunuzun madde kullandığını veya denediğini öğrenirseniz bundan duyduğunuz üzüntüyü ve endişeyi onunla paylaşın. Ancak onu hâlâ çok sevdiğinizi ve bu durumun ona olan sevginizi etkilemeyeceğini vurgulayın.
Madde kullanımı ve şiddet birlikte artıyor
İnsanlık için büyük bir tehdit ve sorun haline gelen madde bağımlılığı yaşla ters orantılı bir grafik çiziyor. Son yıllarda küresel boyutta artış eğilimine giren madde bağımlılığı ilk denemede karanlık zincire yeni masumları ekliyor. Korkutucu bir artış gösteren uyuşturucu ise şiddetle eşgüdümlü artıyor.
Suç işleyen gençlerin çoğunun madde bağımlısı
Kullanıldığında merkezi sinir sisteminin farklı bölümlerini etkileyen uyuşturucu maddeler akıl ve iradeyi işleyemez hale getiriyor. Uyuşturucu kaynaklı, kaza, cinayet, kalp krizi, kavga ve içine düşülen bunalım sonucu intihar gibi dolaylı ölümler kullanım oranlarının artışıyla beraber tırmanışa geçiyor. Terör örgütleri de büyük oranda uyuşturucudan destek alıyor.
Bağımlılığın tedavisi mümkün mü?
Bağımlılık tedavisi mümkün bir hastalıktır, tekrar etse bile tekrar tedavi edilebiliyor. Eğer tedavi aileyle beraberse hem tedavi süresine devamlılık artıyor hem tedavi sonrası temiz kalma süresi ve bağımlılıktan kurtulma başarısı artıyor. Bağımlılık tedavisi hakkında bilgi almak ise bir telefon uzaklığında.
Öncelikle bağımlılıkla ilgili Uyuşturucu ile Mücadele Danışma ve Destek Hattı ALO 191 ya da Yeşilay Danışmanlık Merkezi'ne (YEDAM) 4447975 gelen telefonla süreç başlıyor. Bağımlı ve ya bağımlı yakınları bağımlının ihtiyacı doğrultusunda tıbbi tedavi ya da psikoterapi sürecine yönlendiriliyor. Eğer tıbbı tedaviye ihtiyacı varsa AMATEM ve ÇEMATEM devreye giriyor. Tıbbı süreç tamamlanmışsa, YEDAM psikologlarına psikoterapi sürecini planlamak için yönlendiriliyor.
Yeşilay bağımlı gençlerin ailelerine de özel destek veriyor
Madde bağımlılığı tedavisinde bireysel azim kadar çevrenin de bağımlıya karşı tutumu etkendir. Dışlamak, toplumdan soyutlamak yerine kazanmaya yönelik yaptırımlar hayati önem taşır. Özellikle madde bağımlılığında ailenin rolü bu konuda bilinçlenmesi, bağımlı olan kişiyi maddeden uzaklaştırmak için son derece önemlidir. Çocuğa her yaşta anlayacağı şekilde manevi eğitim vermek, boşluktan kurtulmasını sağlar. Ne olursa olsun çevreye karşı çocukları sahiplenip onların tedavisine destek olmak onları hayata bağlar.
YEDAM: Bağımlılıkta Türkiye’ye özgü bir pisiko-sosyal danışmanlık modeli
Bağımlılık tedavisinin en önemli kilit noktalarından biridir rehabilitasyon ve psikoterapi süreci. Ülkemizdeki tıbbi tedavi sonrası bağımlıların tekrar hayata kazandırılması yönündeki eksikliklerden yola çıkan Yeşilay, çalışma alanına rehabilitasyon faaliyetlerini de ekleyerek bir psiko-sosyal danışmanlık hizmet modeli geliştirdi: YEDAM (Yeşilay Danışmanlık Merkezleri). Alkol ve madde bağımlılarına, bağımlılık riski taşıyanlara ve yakınlarına yönelik ücretsiz danışma hizmeti veren YEDAM’da tamamı bağımlılık alanında uzman klinik psikolog, sosyal hizmet uzmanları ve psikologlar yer alıyor. Yüz yüze, ayaktan görüşmenin yanı sıra 444 7975 Danışma Hattı ile de arayan kişilere yönlendirme, tavsiye ve danışmanlık hizmetleri sunuluyor. YEDAM, bireyin sağlık güvencesi olsun ya da olmasın, tüm hizmetlerini ücretsiz olarak veriyor. Ayrıca YEDAM’da tüm bilgiler, başvurular, raporlar ‘hasta mahremiyeti’ ilkesince gizli tutuluyor.
- YEDAM ile ne değişiyor?
- Kişinin uyuşturucu maddeden kurtulup temiz kalmasını teşvik edilmesinin yanında sosyal yaşama geri dönmesini ve yaşamını sağlıklı biçimde sürdürebilmesi için psikolojik danışmanlık ve sosyal destek önemli role sahiptir. Peki, YEDAM’da ne gibi hizmet veriliyor, bireyin hayatında neler değişiyor?
- • Bağımlılık ve kullanılan maddelerin etkileri hakkında bilgilendirme yapılıyor.
- • Kişinin bağımlı olduğu maddeyi bırakması konusunda yöntemler öğretiliyor ve onu bağımlılığa iten nedenler çözülüyor.
- • Bireyin yaşadığı ruhsal sorunlar varsa, hastayla birlikte çözüm geliştiriliyor.
- • Aile ve çevre ilişkilerini düzenleme konusunda bağımlı bireye yardımcı olunuyor.
- • Bağımlı bireyin tedavi süreçleri takip ediliyor.
- • Daha iyi bir yaşam sürmesini sağlamak amacıyla bireye sosyal destek veriliyor.
- • Ayrıca bağımlının aile ve yakınlarına bu durum ile nasıl başa çıkabilecekleri konusunda yardımcı olunuyor.
- - Kişiye özgü tedavi planı
YEDAM'da bireysel görüşmeler randevu sistemiyle gerçekleşiyor. Başvuru yapan her kişiye ilk görüşmede kişinin risk ve ihtiyaçlarını saptamak üzere kapsamlı bir özel klinik değerlendirme yapılıyor.
Kişinin bağımlılık profiline yönelik detaylı rapor veren bu değerlendirme ölçeğinin sonuçlarına göre kişiye özgü bir destek programı geliştiriliyor. Bu kapsamda bireye yaşadığı problemlerle başa çıkabilme, çözüm yolları geliştirme, kendini tanıma, farkındalık kazanma noktasında profesyonel destek veriliyor. YEDAM’da ayrıca grup terapileri de yapılıyor. Hem bireye hem de ailelerine yönelik bağımlılık alanına özel grup terapileri ile destek verilmektedir.
Bağımlılar sosyal destekle hayata geri dönüyor
YEDAM’da Sosyal Hizmet Uzmanları tarafından, kişinin sosyal hayatını yeniden kurgulanmasına yönelik sosyal destek çalışmaları yapılarak; tedavi sürecinin en önemli parçası olan sosyal hayatın yeniden yapılandırması sağlanıyor. Ayrıca, Yeşilay ve İŞKUR, Mesleki Yeterlilik Kurumu arasında yapılan işbirlikleri çerçevesinde tedavisi bitmiş bireylere mesleki eğitim verme ve işe yerleştirme çalışmaları da yapılan çalışmalar arasında.
TBM ve OBM ile yediden yetmişe eğitim
Yeşilay’ın sigara, alkol, uyuşturucu, teknoloji bağımlılığı ve sağlıklı yaşam alanlarında yaş gruplarına ve hedef kitleye özelleştirilmiş ve alan uzmanları tarafından hazırlanmış içeriklerle öğrencilere ulaştırılan Türkiye Bağımlılıkla Mücadele Eğitim Programı (TBM) tüm öğrencilere ulaşmaya devam ediyor. 28 bin rehber öğretmenin birebir eğitim alarak öğrencilere ulaştırdığı ve bir koruyucu-önleyici eğitim programı olan TBM ile öğrenciler ve velileri bağımlılıklar ve korunma yöntemleri hakkında doğru, güvenilir ve detaylı bilgilere sahip oluyor.
28 bin rehber öğretmene özel eğitimler veriliyor
Milli Eğitim Bakanlığıyla yapılan işbirliği neticesinde hayata geçirilen TBM kapsamında; 2015 – 2016 eğitim öğretim yılında rehberlik öğretmenleri tarafından yapılan eğitim faaliyetleri ile 10 milyon 756 bin öğrenci ve 2 milyona yakın veliye ulaşıldı.
Yeşilay’ın diğer projesi ise okullarda görev yapan rehber öğretmenlerin eğitilmesine yönelik Okulda Bağımlılığa Müdahale (OBM) programı da hayata geçti. Okulda bağımlılık riski taşıyan gençlere yönelik bir müdahale sisteminin kurulması ve onların hayata kazandırılması için rehber öğretmenler Yeşilay uzmanları tarafından eğitim aldı. Eğitimlerde, öğrencinin durumunun nasıl tespit edileceği, madde kullandığının öğretmen tarafından nasıl anlaşılacağı, gencin tedaviye nasıl ikna edebileceği, ailenin durumdan haberdar edilmesi ve desteklenmesi, aile içi ilişkilerin tespiti, öğrencinin riskli durumdan ailesinin desteğiyle nasıl kurtulabileceği anlatıldı. Eğitimi tamamlayan rehber öğretmenler okullarında risk taraması yaparak, Yeşilay süpervizörlüğünde kullanıcı durumdaki öğrencilerle çalışmaya başladı.
Yeşilay OBM çalışmaları ile 2017 yılında Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri ile ülke geneline yaygınlaştırılmasını hedefliyor.
Bağımlılıkla mücadelede kadın sözü!
Yeşilay’ın tarihine baktığımızda, 1935 itibariyle yapılandırmasında kadın profili kendini oldukça net göstermeye başladı. Nitekim Yeşilay’ın kurucu Başkan Ord. Prof. Dr. Mazhar Osman Usman’ın eşi Saadet Hanım ve Yeşilay’ın ikinci dönem Başkanı Ord. Prof. Dr. Fahrettin Kerim Gökay’ın eşi Emine Nilüfer Gökay da Yeşilay çalışmalarında eşlerinin yanında yer aldı. Yeşilay’da en etkili kadın ise hiç şüphesiz ilk Türk hemşire Safiye Hüseyin Elbi’dir. 1930’lu yıllarda dahil olduğu Yeşilay’da önceliği seminerler ve Yeşilay Dergisi’ne verdiği bilgilendirme yazılarına verdi. Yönetim Kurulunda da yer alan Elbi, alkol ve uyuşturucu çalışmalarında oldukça mücadele etti. Okul okul gezip bu maddelerin zararlarını anlattı. Tabii, çevresindeki kadınlara da ilham olarak… Yeşilay’da kadının varlığını, önemini gösteren en güzel hadise de Safiye Elbi’nin 1955-1956 yılı arasında Yeşilay Genel Başkanlığını yapmış olmasıdır. 97 yıllık Yeşilay tarihinde bu durum, ilk ve tektir. Yine ilk Yeşilay Kadın Kolları da 1953’te Safiye Elbi tarafından kuruldu, Başkanlığını da kendisi yaptı.
İlk Türk Hemşire Safiye Elbi’den günümüze Yeşilay’da kadının bağımlılıkla mücadelesi
Kadın Kolları 1950’li yıllar itibariyle güçlü bir şekilde devam etti. Safiye Elbi ile kadınların güçlü bir şekilde başlayan bağımlılıkla mücadelesi günümüzde de devam ediyor. Şu an Başkanlığını Hatice Saadet Kalyoncu’nun yaptığı Yeşilay Kadın Komisyonu; Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ile birlikte Sevgi Evleri çalışanlarına yönelik bağımlılık bilgilendirici eğitimler, İBB Muhtarlıklar Müdürlüğüyle birlikte muhtarların bağımlılıklar hakkında bilgi sahibi olması çalışması, Kadınlar Gününe özel “Bağımlıkla Mücadelede Kadının Sözü” konseptli organizasyonlar, YEDAM anneleri ile iş ve sanat dünyasından tanınmış kadınların bir araya getirildiği Anneler Günü etkinliği gibi birçok önemli projeyi hayata geçirdi.
Dünyada uyuşturucu kullanımı
Uyuşturucu bağımlılığı ve kaçakçılığına dikkat çekmek amacıyla Birleşmiş Milletler (BM) tarafından ilan edilen 26 Haziran Dünya Uyuşturucu Kullanımı ve Kaçakçılığı ile Mücadele Günü’nde her yıl farkındalık sağlamaya yönelik etkinlikler düzenleniyor ve Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi’nin hazırladığı Dünya Uyuşturucu Raporu da bu günde açıklanıyor. 26 Haziran’da açıklanan BM 2016 raporuna göre dünya genelinde uyuşturucu bağımlılarının sayısının 29 milyona ulaştığına dikkat çekildi.
6 kişiden sadece 1’i tedavi oluyor
Rapora göre, yetişkin nüfusun yaklaşık yüzde 5’i, bir başka deyişle 15-64 yaşları arasında yaklaşık 250 milyon kişinin 2014 yılında en az bir uyuşturucu madde kullandığı görülüyor. Madde kullanım bozukluğu olan kişilerin sayısı altı yıldan beri ilk defa artarak 27 milyondan 29 milyona ulaşmış bulunuyor. Rapora göre, 29 milyon kişi arasından yüzde 14’ü HIV’li olmak üzere, yaklaşık 12 milyon kişi damar içi uyuşturucu kullanıyor. 6 milyon kişi de Hepatit C virüsü taşıyor. Madde kullanım bozukluğu olan her 6 kişiden ancak 1’i tedavi oluyor.
Raporda, uyuşturucuya bağlı ölüm oranı önceki yıllara göre sabit kalarak 207 bin olarak kaydedildi. Cezaevinden çıktıktan sonraki zaman aralığı uyuşturucuya bağlı ölüm riskinin arttığı dönem olarak görülüyor; bu durum genel nüfus içinde diğer tüm ölüm sebeplerinden daha yüksek bir orana sahip.
En yaygın uyuşturucu; Esrar
Dünya çapında en yaygın kullanılan uyuşturucu olma özelliğini sürdüren esrarın kullanıcı sayısı 183 milyon olarak tahmin ediliyor. Özellikle Batı ülkelerinde uyuşturucunun kabul edilebilirliğinin artmasına paralel olarak esrar kullanımında da tırmanış görülüyor. Geçtiğimiz on yıl içinde birçok bölgede esrar kullanımı için tedavi olmaya başlayan kişi sayısında ise artış olduğu belirtiliyor.
Sıralamada, amfetaminler en yaygın kullanılan ikinci uyuşturucu olarak yer alıyor. 33 milyon kullanıcısı olduğu tahmin edilen opiat ve reçete edilen opioidlerin kullanımı daha az yaygın olmakla birlikte, opioidler olası zararı en yüksek olan uyuşturucu grubunda sayılıyor. Geçtiğimiz yıllarda azalma eğilimi gösteren eroin kullanımının son iki yılda Kuzey Amerika ve Batı ve Orta Avrupa’da hızla arttığı görülüyor.
Erkekler kokain, kadınlar sakinleştirici kullanıyor
Rapor, erkeklerin esrar, kokain veya amfetamin kullanma olasılıklarının kadınlara oranla 3 kat daha fazla olduğunu gösteriyor. Bunun yanı sıra kadınlar, opioid ya da sakinleştiricileri tıbbi amaçlar dışında kullanılmaya daha eğilimliler. 2016 raporunda uyuşturucuya bağlı ölümler Asya’da 85 bin 900, Amerika’da 52 bin 500, Afrika’da 39 bin 200 olarak kaydedildi.
Kuzey Amerika’da 1998 yılında 7 milyon olan kokain kullanıcısı sayısı, 2014 yılında 5 milyona düştü. Öte yandan, Güney Amerika’da 1998’de 3 milyon olan kokain kullanıcısı sayısı 2014 yılında 5 milyona yaklaştı. Avrupa’da ise bu sayılar 2 milyondan 4 milyona yükseldi.
Internet üzerinden uyuşturucu ticareti korkutuyor
2009-2014 yılları arasında en yaygın şekilde üretilen uyuşturucunun esrar olduğu tespit edilirken, 2015’te haşhaş üretimi düşüşe geçti, kokain üretimi ise arttı. Esrar dünya çapında en çok kaçakçılığı yapılan uyuşturucu olma özelliğini sürdürüyor. Bunun yanı sıra, sentetik uyuşturucu ele geçirme operasyonlarında gözle görülür bir artış izleniyor.
Rapor, “dark net” olarak bilinen internet üzerindeki gizli pazarda yapılan uyuşturucu ticaretinin son yıllarda arttığını gösteriyor. Bu durum, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde uyuşturucuya erişimi kolaylaştırarak yeni kullanıcıları cezbedebileceği düşüncesiyle endişe uyandırıyor. Esrarın yüzde 25’i ekstazi türü uyuşturucuların yaklaşık yüzde 40’ı, hallüsinojen türü olan LSD’lerin yüzde 30’u internet ortamında satılıyor.
Güneybatı Asya, Güneydoğu Asya ve Latin Amerika başta olmak üzere küresel afyon üretimi ise 2015 yılında yüzde 38 oranında düşüş gösterdi ve 4770 tona geriledi. Bu düşüş büyük oranda Afganistan’da afyon üretiminin azalmasından kaynaklanıyor. Buna rağmen Afganistan halen 183 bin hektarla haşhaş üretimi yapılan toplam alanının üçte ikisini elinde tutuyor. Bu oran geçtiğimiz yıldan bu yana yüzde 11 azaldı.
Son yıllarda çok dikkat çeken bir konu olan sentetik uyuşturucular amfetamin türü uyarıcılardan 2014 yılında 170 tondan fazla ele geçirildi. Tüm dünyada 2009 yılından bu yana 20-46 ton arasında amfetamin ele geçirildi. Ele geçirilen ekstazi miktarı, 2009’da 4-5 ton arasında iken, 2014’te 9 tona ulaştı.
Genel olarak artışa dikkat çeken Birleşmiş Milletler, ülkelere uyuşturucu politikalarını cinsiyet farklılıkları dikkate alınarak belirlemelerini öneriyor. Ülkelerin ve STK’larının politikalarını belirlerken, bilimsel verilere dayandırmaları ve uyuşturucu kullanıcılarının damgalanmasının önlenmesi uyarısında bulunuyor.
Uyuşturucu ve terörün kirli ittifakı
Son yıllarda uluslararası kuruluşlar tarafından yayımlanan uyuşturucu ve terör raporlarında, bilhassa terör örgütlerinin uyuşturucu suçlarından gelir elde ettiği ve bu geliri, silah, barınma, beslenme, iletişim, propaganda gibi ihtiyaçlarını organize etmek için finans kaynağı olarak kullandıkları görülüyor.
Uluslararası ticaretin yüzde 8'i uyuşturucu
Dünya Uyuşturucu Raporlarında, dünya genelindeki uyuşturucu trafiği hacminin yaklaşık 320 milyar dolar olduğu, bu miktarın organize suç ve terör örgütlerinin finans kaynağının büyük bir kısmını oluşturduğu vurgulanıyor. BM kaynaklarına göre de uyuşturucu ekonomisinin, günümüzde tek başına uluslararası ticaretin yüzde 8’ini oluşturduğu ifade ediliyor. 2016 Avrupa Uyuşturucu Raporunda ise; Avrupa Birliği genelindeki uyuşturucu pazar değerinin 24 Milyar Avro seviyesine çıktı.
Ülkemiz de birçok terör örgütünün hedefi oldu. Terör örgütlerinin uyuşturucu madde kaçakçılığından finansman sağladıkları ve uyuşturucu üretimi ve ticaretinin bütün aşamalarında yer aldıkları yapılan operasyonlarla ortaya çıkarıldı. PKK/KCK terör örgütü ile uyuşturucu trafiği arasındaki organik bağ, kolluk kuvvetlerinin yaptığı başarılı mücadele çalışmalarıyla gözler önüne serildi. PKK’nın Avrupa’ya giden Afgan eroininden yıllık 50 ile 100 milyon dolar arasında bir gelir elde ettiği uluslararası yayınlarda yer almakla birlikte, bu gelirin toplamda 1,5 milyar doları bulduğu tahmin edilmektedir.
Terör örgütleri uyuşturucu ticaretinden gelir elde ettiği gibi aynı zamanda, uyuşturucu tacirlerine sözde güvenlik sağlamak amacıyla vergilendirme gibi çeşitli başlıklar adı altında bu ticaretten pay almaktadır. Bunun yanı sıra kendi kontrolleri altında bulunan bölgelerdeki uyuşturucu imal laboratuvarlarından veya topraktan imal eden yerel kaynaklardan da haraç almaktadır.
- Dünyada finans kaynağı uyuşturucu olan terör örgütleri:
- PKK/KCK Terör Örgütü: PKK/KCK terör örgütü, Türkiye’nin Doğu ve Güneydoğusu, Irak’ın Kuzeyi, Suriye’nin Kuzeydoğusu ve İran’ın Kuzeybatısını kapsayan coğrafyada devlet kurmayı amaçlayan etnik ayrılıkçı/bölücü terör örgütüdür.
- DHKP/C Terör Örgütü: THKP/C-DEV-SOL örgütünün temeli Ekim 1970 tarihinde yapılan DEV- GENÇ kurultayından sonra Mahir Çayan ve arkadaşlarının fiilen Federasyonun yönetim kadrosunu ele geçirmesiyle atılmıştır.
- DEAŞ Terör Örgütü: DEAŞ Ağırlıklı olarak Irak ve Suriye’de etkinlik gösterir, bu bölgede sözde hilafet devleti kurmak amacıyla güvenlik güçlerine ve muhalif sivillere karşı eylemler yapmaktadır. Yasa dışı ve silahlı örgüt olan DEAŞ, ele geçirdiği topraklardaki meşruluğu hiçbir ülke tarafından tanınmayan dini istismar eden örgüttür.
- FETÖ/PDY Terör Örgütü: FETÖ/PDY; cebir, şiddet ve yasal olmayan diğer yöntemleri de kullanarak Türkiye Cumhuriyeti Hükümetini ortadan kaldırmak veya görevlerini yapmasını kısmen veya tamamen engellemek, devlet otoritesini baskı altına almak, zaafa uğratmak, yönlendirmek, alternatif bir otorite olarak ortaya çıkmak ve neticede devlet otoritesini ele geçirmeye çalışan silahlı bir terör örgütüdür.
- FARC (Kolombiya Devrimci Silahlı Güçleri): FARC 1960’larda Kolombiya hükümetini devirip ülkenin kontrolünü almak için kurulmuş olan Marksist ve Leninist bir örgüttür.
- IMU (Özbekistan İslami Hareketi): IMU’nun kökenleri 90’lı yıllarda, eski bir Sovyet askeri olan Juma NAMANGANI ve Adalet Partisi Başkanı Tahir YULDASHEV’in güçlerini birleştirmesine dayanmaktadır.
- LTTE (Tamil Eelam Özgürlük Kaplanları) Sri Lanka: 1948 yılındaki bağımsızlığı takiben, ülke politikaları Sri Lanka nüfusunu artan bir şekilde marjinalleştirmiş ve Tamil azınlığını dışlamıştır.
- TALİBAN (AFGANİSTAN): Taliban; 1979 yılındaki Sovyet işgalini takiben, Sovyet Birliklerini Afganistan’dan çıkarmayı amaçlayan direniş hareketi olarak ortaya çıkmıştır.
Türkiye’de uyuşturucu kullanımı
Ülkemizde madde kullanımı ve bağımlılığı diğer ülkeler ile karşılaştırıldığında yüksek oranlarda olmasa da yapılan bazı araştırmalarda bir artışın olduğu görülüyor. Ergenler arasında büyümenin bir sembolü olarak görülen sigara ve alkol kullanımının yaygınlığına son yıllarda, özellikle esrar ve ecstasy olmak üzere, madde kullanımını da eklendi. Geçiş maddesi olan esrar ile başlayan ilk “deneme”leri sıklıkla daha ağır maddelerin kullanımı takip ediyor. Denemelerin düzenli kullanımı, düzenli kullanımın da bağımlılığı tetikleyen zincirleme bir süreç olduğu biliniyor. Yoğun alkol ve madde kullanımı başka riskli davranışların görülme olasılığını da arttırdığından gelişim döneminde kritik rol oynuyor.
Uyuşturucu kullanım yaşı 14'e kadar düştü
2003 yılında Türkiye’de Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi (UNODC) koordinesinde Türkiye’de Sağlık Hizmetleri, Eğitim Ve Toplumsal Girişimle Madde Kullanımının Önlenmesi: Madde Kullanımı Üzerine Ulusal Değerlendirme adlı çalışma altı büyük ilde yapıldı. Beş yüz seksen kişinin katıldığı çalışmada katılımcıların %90’ından fazlasının esrar kullandığı görüldü. Son 30 günlük dönemde uçucu madde kullanmış olduğu belirtilenlerin yaklaşık olarak üçte birinin ise bu maddeleri günlük olarak kullandığı belirlendi. Tüm örneklemin dörtte birinden fazlası eroin, dörtte birine yakının da ecstasy denediği belirlendi. Esrarın ilk kullanım yaşı ortalama olarak 17, uçucu maddelerin en sık kullanıldığı yaş ortalama olarak 14, eroinin il kullanım yaş ortalaması 24 ve ecstasy için ilk kullanım yaş ortalaması 22 olduğu tespit edildi. Aynı çalışmada 15–64 yaşları arasında, yaşam boyu en az bir kez afyon ve türevi madde kullanma yaygınlığı oranı yüzde 0.05, solvent ve yatıştırıcı madde kullanım yaygınlığı oranı yüzde 0.06 olarak bulundu.
2008 yılında, 65 ilde yapılan “Ergen Profili”14 (ASAGEM 2010) araştırmasında 13–18 yaş grubunda yaşam boyu en az bir kez esrar kullanma oranı yüzde 1,9 olarak hesaplandı.
2010 yılında Türkiye Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi (TUBİM) koordinesinde Ankara ilinde yapılan “Genel Nüfusta Madde Kullanım Yaygınlığının Belirlenmesi” pilot araştırmasına göre, son 30 günde esrar kullanım oranı yüzde 0,8 olarak tespit edildi. Genç nüfusta madde kullanım yaygınlığına yönelik olarak, Türkiye’de 2003 yılında 6 ilde uygulanan Alkol ve Uyuşturucu Kullanımına Yönelik Avrupa Okul Anketi Projesi (ESPAD) sonuçlarına göre, yaşam boyu en az bir kez esrar kullanımı yüzde 4 olarak hesaplandı.