Kayseri Uçak Fabrikası’nı kim kapattı

Cumhuriyetin kuruluşundan 3 yıl sonra 1926 yılında Kayseri’de kurulan uçak fabrikasını CHP mi kapattı, DP mi kapattı?

Sık sık sosyal medyada bu tartışma yapılır.

Sosyal medya doğruların ve yalanların kolaylıkla yer değiştirdiği bir kanal haline geldi.

Yalanların sahte belgelerle ortalığa sürüldüğü, kimsenin kimseyi dinlemediği, herkesin kendi kendine konuştuğu ve kutuplaştırma merkezi haline gelen bu iletişim kanalları sosyal medya olmaktan çıkarak asosyal medya haline dönüştürüldü.

Bu tartışmalarda kimin haklı olduğunu bilmiyoruz ama bildiğimiz bir doğru var.

Bu uçak fabrikasının kapanmasıyla bu ülke bir şeyler kaybederken birileri de kazandı.

**

Dün yani 6 Ekim Kayseri’de uçak fabrikasının açıldığı gündü.

Fabrika 1926’da, Alman Junkers firmasıyla, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti’nin anlaşmasıyla, Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi (TOMTAŞ) adı altında açıldı.

1928 yılında, Junkers firmasının yükümlülüklerini yerine getirmemesi sonucu fabrika iflas etti ve Türk Tayyare Cemiyeti fabrikayı satın aldı.

Fabrika, 1931 yılında, Milli Savunma Bakanlığı (MSB) Hava Müsteşarlığı tarafından yeniden açıldı.

1950 yılında fabrika MSB tarafından değiştirilerek, 2. Hava İkmal ve Bakım Merkezi olarak kullanılmaya başlandı.

**

Sosyal medyada yer alan iddiaların doğruluğunu araştırıp yayınlayan Teyit.org sitesinde yer alan bilgiler şöyle;

Hava Binbaşı Osman Yalçın’ın hazırladığı Türk Hava Harp Sanayii isimli doktora tezine göre, bu fabrikada üretilen uçaklara Türk Hava Kurumu Müzesi’nden veya Hava Kuvvetleri Müzesi’nden erişebilmek de mümkün.

Osman Yalçın’a göre, 1926-1935 arası, Kayseri Uçak Fabrikası’nda üretilen uçakların hepsi yurtdışı firmalar tarafından tasarlanmış ve Kayseri’deki üretim, yabancı firmalarla yapılan lisans anlaşmalarına dayanıyor.

Kronolojik olarak, Junkers, The Curtiss Aeroplane and Motor Company Inc., Gothaer Waggon Fabrik A.G., Panstwowe Zaklady Lotnicze, Phillips and Powis Aircraft Ltd. firmalarıyla lisans anlaşmaları yapılmış ve 200 kadar uçak Kayseri’de üretilmiş.

Osman Yalçın’ın doktora tezinde, üretilen ilk Fledgling marka uçağın İran Şahı Rıza Pehlevi’ye hediye edildiği belirtiliyor.

**

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’nde Türk Hava Kurumu’nun, kurum hakkında hazırlamış olduğu rapora göre, 1935-50 yılları arası kurum hiç yenilenmedi.

1950 yılında Fabrika, Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu’na (MKEK) satıldı.

Ardından, bakım ve ikmal merkezi olarak kullanılmaya devam edildi.

Ancak uçak üretimi sonlandı.

Sonuç: CHP’nin 1935-1950 arası döneminde atıl bırakıldığı için uçak üretimini durduran fabrika, DP’nin ilk döneminde bakım ikmal merkezine dönüştürüldü.

Uçak üretme hayalimizin sona ermesinde, ABD’nin verdiği Marshall yardımlarıyla yetinmemiz de etkili oldu.

“Niye uçak üretiyorsun ki önce karnını doyur” dedi.

Biz de inandık.

İlk uçağı üreten pilot astsubay Vecihi Hürkuş
İstanbul’daki Tayyare Mektebinden Pilot Astsubay olarak mezun olan Vecihi Hürkuş, İzmir Seydiköy Hava Mektebi’nde 1924’te Yunanlılardan ele geçirilen motorlardan yararlanarak “Vecihi K-VI” adını verdiği ilk Türk uçağını üretti.
Yurt dışına yaptığı gezilerde Alman ve Fransız fabrikalarından etkilenen Vecihi Hürkuş, 1930 yılında İstanbul Kadıköy’de kendisine bir atölye kurdu.
Burada 3 ay süren çalışmaları sonrasında ilk sivil uçak olan Vecihi K-XIV’yi üretti ve posta servisine hibe etti.
1932’de ilk Türk Sivil havacılık Okulu Vecihi Sivil Tayyare Mektebi’ni kurdu.
Okulda İlk Türk kadın pilot Bedriye Gökmen ile birlikte 12 pilot yetiştirdi.

İlk Türk Demiryolu Mütaahhidi olan Nuri Demirağ, 1936 yılında bugün Beşiktaş’da Barbaros meydanındaki deniz müzesinin hemen yanında, ilk özel sermayeye ait olan uçak fabrikasını kurdu.

Bugün Atatürk Havalimanı olarak kullanılan Yeşilköy’deki çiftliği Havaalanı ve fabrika yapmak için satın aldı.

Bu arazide Gök Okulu kurarak 290 öğrenci yetiştirdi. Beşiktaş ve Yeşilköy’deki fabrikalarında1936 yılında üretilen tek motorlu uçağın ardından 1938 yılında Türkiye’nin ilk yolcu uçağı NUD-38 üretildi.

1944 yılında bu uçaklar dünya havacılığı A Sınıfına alındı. NUD-38 saatte 325 kilometre hız yapabilen ve bin kilometre uçabilen bir uçak olarak üretildi.

Bu uçaklar THK’nın almaktan vazgeçmesi üzerine bir bölümü Hollanda’ya ambulans uçak olarak satıldı.