Türkiye’nin, İsveç’in NATO üyeliğine yeşil ışık yakmasıyla gözler F-16 satışı için ABD’ye çevrildi. Biden yönetiminin Türkiye’ye F-16 satışını desteklemesine rağmen ABD Kongresi, farklı gerekçelerle talebe sıcak bakmıyordu. Ancak Vilnius’taki NATO Liderler Zirvesi’nde Türkiye’nin İsveç’e NATO vizesi vermesiyle birlikte yaşanan olumlu atmosferin ardından F-16 satışının önümüzdeki dönemlerde Kongre’de yeniden gündeme gelmesi bekleniyor. ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan, Ankara’nın pazartesi günü verdiği onayın ardından salı günü yaptığı açıklamada, Biden yönetiminin Kongre ile istişare içinde F-16 savaş uçaklarının Türkiye’ye satış sürecinin devam devam edeceğini söyledi.
Takvim henüz belli değil
Şimdiye kadar Kongre’de F-16 satışını engelleyen ABD Senatosu Dış İlişkiler Komitesi Başkanı Bob Menendez ise pazartesi günü, Biden yönetimiyle görüştüğünü ve "önümüzdeki hafta" karar verilebileceğini açıkladı. F-16 satışıyla ilgili takvim, belirsizliğini koruyor.
Süreç nasıl işliyor?
ABD Kongresi, yabancı ülkelere silah satışlarını düzenleme yetkisine sahip. ABD yasalarına göre bir ülkeye askeri silah satışı yapılabilmesi için Kongre’nin karara itiraz etmemesi gerekiyor. Silah İhracatı Kontrol Yasası (AECA) kapsamında ülkelere yapılması planlanan 14 milyon dolar ve üzeri askeri satışın, 30 gün önceden Kongre’ye bildirilmesi gerekiyor. ABD Dışişleri Bakanlığı, satışla ilgili resmi bildirimden 20-40 gün önce Kongre’nin ilgili komitelerine gayri resmi veya ön bildirimde bulunuyor. Gayri resmi bildirimler, ABD Dışişleri Bakanlığı’nın resmi bildirimden önce ilgili Kongre komiteleriyle istişare etmesine imkan sağlıyor. Bu süreçte Kongre komiteleri de satışla ilgili endişelerini dile getiriyor, Dışişleri Bakanlığı endişelerin giderilmesi için süreci uzatabiliyor. Dışişleri Bakanlığı satışı onayladıktan ve alınan gayri resmi onayların ardından Savunma Güvenliği İşbirliği Dairesi (DSCA) Kongre’ye resmi bildirimde bulunuyor. Resmi bildirimin ardından 30 günlük süreç başlıyor. Kongre’nin resmi bildirimden sonra silah satışını engelleyebilmesi için ortak karar alması gerekiyor. Bu karar alınmazsa satış sürecinde ilerleme kaydediliyor. Kongre ayrıca ortak karar dışında normal yasama faaliyetleri içerisinde de satışı engelleyen ya da üzerinde değişiklik yapmaya zorlayan bir yasayı geçirebilir. ABD Başkanı ise “acil durumun var olduğu” yönünde Kongre’ye bildirimde bulunarak satışın gözden geçirilmesine ilişkin süreci devre dışı bırakabiliyor ve “ulusal güvenlik çıkarları” gereği satış talebinin acilen yerine getirilmesini isteyebiliyor.
“Türkiye, NATO üyeliklerini onaylamalı”
Geçtiğimiz Şubat ayında Cumhuriyetçi Parti ve Demokrat Partiden 27 senatörün imzasıyla Biden’a gönderilen mektupta, Ankara’nın İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliğini onaylayana kadar ABD Kongresi’nin Türkiye’ye F-16 satışına onay vermeyeceği ifade edilmişti. Mektupta, "(İsveç ve Finlandiya’nın) NATO katılım protokolleri Türkiye tarafından onaylandıktan sonra Kongre, F-16 savaş uçaklarının satışını değerlendirebilir. Ancak bunun yapılmaması, bu satışın sorgulanmasına neden olur" ifadeleri kullanılmıştı. ABD Kongresi, Biden’a gönderilen mektupla, Türkiye’ye F-16 satışı ile iki İskandinav ülkesinin NATO’ya katılımını ilk kez açıkça ve doğrudan ilişkilendirmişti.
Biden yönetimi satışa sıcak bakıyordu
Türkiye, Ekim 2021’de ABD’den 40 adet Lockheed Martin yapımı F-16 savaş uçağı ve mevcut F-16 savaş uçakları için 80’e yakın modernizasyon kiti satın alma talebinde bulunmuştu. ABD Dışişleri Bakanlığı, Ocak ayında Türkiye’ye F-16 satışı ile ilgili kararını, inceleme için Temsilciler Meclisi ve Senato’daki komitelere gayriresmi olarak iletmişti. Biden yönetimi satışı desteklediğini belirtirken, İsveç ve Finlandiya’nın NATO başvurusu ile F-16 satışının birbirine bağlı olmadığını vurgulamıştı. Biden yönetimi ayrıca, onayı almak için Kongre ile gayriresmi olarak aylardır temas halindeydi.