DOÇ. DR. HÜSEYİN ŞEYHANLIOĞLU-GAZİANTEP ÜNİVERSİTESİ
Haritaya bakıldığında, coğrafi konumundan dolayı tarihin her döneminde küresel güç merkezleri olan iki alan görülmektedir. Bunlardan Afganistan son 50 yılda yıkılırken; Türkiye, bölgesel güçten, Balkanlar, Kafkaslar ve Ortadoğu arasında küresel güce doğru yükselmeye çalışmaktadır. Özellikle coğrafyalarından dolayı kaderleri birbirine çok benzeyen Türkiye ve Afganistan, bugün tarihte hiç olmadığı kadar yakınlaşmış durumdadır. Bu yazıda tarihsel bilgiler doğrultusunda geleceğe dair kısa bir analiz yapılacaktır.
SYKES-PICOT’DAN ÖNCE DURAND HATTI
Ortadoğu sınırlarını cetvellerle çizen Sykes-Picot’nun (1917), ilk versiyonu Afganistan’ı bölen Durand hattı’dır. (1893). Denize çıkış kesilen ve nüfusun yarısı bugünkü Pakistan’da kalan Afganlar, Bağdat ve Şam’ı kaybeden Anadolu gibi ikiye bölünmüştür.
II. Dünya Savaşı’ndan sonra ABD ve İngiltere’nin Ruslara terk ettiği Afganistan’ı önce danışmanlarla işgal eden Ruslar, buradan (1979) sıcak sulara inmeye çalışmış ve on yılın sonunda (1988) bir kabristan bırakmıştır. Bu nedenle, Ruslar veya Batı hesabına değil kendi ad ve hesaplarına çalışmak şartıyla, Türkiye ve Pakistan, Afganistan’da hakem olabilecek tek ülkelerdir.
Ancak 20 yılın sonunda bizdeki İncirlik gibi olan Bagram üssünü boşaltan ABD’nin buradan kaçması, küresel sermayenin ve gücün Çin’e geçmesiyle, buranın İngiliz, Rus ve Conilerden sonra artık Çin’in de savaş sahası olacağı görülmektedir.
Vahan koridoru üzerinden Afganistan’a komşu olan Çin, Karaçi Limanı’nı almış, Kabil-Peşaver hattındaki Kuşak Yol projesi için 60 milyar dolar hazırlamıştır.
İNGİLİZ, RUS VE ABD YIKIMI
Taliban yirmi yıldan sonra, kırsaldan (370 ilçeden en az 200) kentlere doğru geri gelmişse de orada 260 bin kişilik güçlü bir Afgan ordusu ve sivil destek de bulunmaktadır.
Afganistan’ı bu hale getiren önce İngiltere, ardından Rusya ve son 20 yılda Amerika’dır. Asya Kıtası’nın anahtarı ve kalbi olan Afganistan’ı ele geçiren, 21. yy’ı da belirler. Çünkü Çin’in Kuşak Yol, Afgan dağlarındaki hazineler ve Orta Asya’nın enerji kaynakları projesinin kesişme ve en kısa yolu burasıdır.
İBRETLİK 20 YIL
Ne ABD çekilmesin diye eteklerinden tutan Eşref Gani, Dr. Abdullah ne de Zalmay Halilzad’ın yerinde olmak istemezdim. İbretlik bir yirmi yılı, ABD’nin Vietnam’ı olan Afganistan üzerinden acıklı bir şekilde okuyabiliriz. Irak’tan da çekilen ABD, havadan ve DAİŞ gibi terör örgütleriyle farklı kanallarla orada kalmaya devam ediyor ki, bu oyun burada da kanlı bir şekilde Çin’e karşı sahneye konulabilir.