Mevcut başkan yardımcısı ve Demokrat Parti'nin adayı Kamala Harris ile eski başkan ve Cumhuriyetçi Parti'nin adayı Donald Trump arasındaki yarış haftalardır başa baş gidiyor.
Anketler, ulusal ve kritik eyaletler bağlamında adayların birbirlerine çok yakın olduğunu gösteriyor. Bu yakınlık, bazı eyaletlerde oyların yeniden sayılmasını gerektirebilir.
Kararsız seçmenin sonucu belirleyeceği 7 kritik eyalet dahil birçok bölgede, 2020 seçimi sonrası oy sayım sisteminde değişime gidildi.
Bu nedenle bu bölgelerden sonuçların daha yavaş gelebileceği kaydediliyor.
Öte yandan, Michigan gibi bazı yerlerde oy sayımı hızlandı. Covid salgını sırasında düzenlenen bir önceki seçime göre de posta yoluyla çok daha az oy kullanılacak.
Tüm bunlar göz önüne alındığında sonuçlar, seçimi takip eden saatlerde belli olabileceği gibi, ertesi sabah, sonraki günler veya olası yeniden sayımlarla haftalar sonra da netleşebilir.
2020'de kazanan kaç günde belli oldu?
2020 seçimleri 3 Kasım Salı günü yapıldı. Ancak Amerikan televizyon kanalları Joe Biden'ın kazandığını 7 Kasım Cumartesi sabahı ilan etti.
Trump taraftarları seçim gecesi zaferin yakın olduğu hissiyle yatağa girmiş olsalar da aslında iki aday da başkan seçilmek için gereken 270 delegeye yakındı.
Eyaletlerin büyük çoğunluğu kesin sonuçları 24 saat içinde ilan etti. Ancak Pennsylvania ve Nevada gibi bazı kritik eyaletlerde süreç uzadı.
Seçim gününden yaklaşık dört gün sonra 19 delegesi olan Pennsylvania’da yapılan son sayım sonrası televizyonlar Biden'ın ABD’nin yeni başkanı olacağını öngörmeye başladı.
Sonucu ilk açıklayan CNN kanalı oldu.
Diğer tüm kanallar sonraki 15 dakika içinde CNN’i izleyerek Biden’ın başkanlığını duyurdu.
Sonuçlar genelde ne zaman ilan ediliyor?
Amerikan seçmeni, seçim gecesi geç saatlerde veya ertesi günün erken saatlerinde yeni başkanın kim olacağını öğrenmeye alışık. Örneğin 2016'da Trump ilk kez başkanlığı kazandığında, sonuçlar New York saati ile 03:00 sıralarında belli olmuştu.
2012'de Barack Obama’nın ikinci dönem başkanlığı kazandığı seçimde sonuçlar, seçim günü gece yarısından önce duyurulmaya başlanmıştı. Ancak yakın dönemdeki önemli bir istisna, George W. Bush ve Al Gore arasındaki 2000 seçimiydi.
Florida eyaletindeki başa baş seçimde, yeniden sayım süreci 12 Aralık’ta Yüksek Mahkeme kararı ile tamamlandı ve George Bush’un başkanlığı ilan edildi.
Bush bu eyalette, 2 milyon 912 bin 790, Gore ise 2 milyon 912 bin 253 oy aldı. Aradaki fark sadece 537 oydu.
Başkan nasıl seçiliyor?
Dünyadaki birçok sistemin aksine, ABD'de halk oylamasında en yüksek oyu alan aday başkan seçilmiş kabul edilmiyor. ABD'de halk, başkanı doğrudan değil, dolaylı seçiyor.
Sandığa giden seçmenler, kayıtlı oldukları eyaletin Seçiciler Kurulu'na göndereceği delegeleri, delegeler de başkan ve başkan yardımcısını seçiyor.
İki eyalet hariç, tüm eyaletlerde seçimi kazanan aday tüm delegeleri de kazanmış oluyor. Maine ve Nebraska'da ise adayların aldığı oy oranına göre eyaletin delegeleri paylaştırılıyor.
Her eyalet, kısmen nüfusa bağlı olarak belirli sayıda seçici kurul oyuna sahip.
Toplam 538 oy söz konusu ve 270 ya da daha fazla oy alan aday kazanmış oluyor.
Seçici Kurul'da en fazla delegeye sahip ilk altı eyalet 55 sandalye ile California, 38 ile Texas, 29 ile New York ve Florida, 20 ile Illinois ve Pennsylvania olarak sıralanıyor.
Bu delegeler sonuçların belirlenmesi sonrası aralık ayı ortasında oylarını resmi olarak kullanıyor.
ABD Kongresi de ocak ayı başında bu oyların sayımı ve başkanın resmen ilan edilmesi için toplanıyor. Bu oturuma mevcut başkan yardımcısı başkanlık ediyor.
Kilit eyaletler hangileri?
Batı eyaletlerinde oy verme işlemi ise çok daha uzun sürecek. Sandıkların tamamı TSİ 6 Kasım sabahı 08.00 civarında kapanacak. Ancak yeni başkanın yedi eyaletten gelecek oylarla belirlenmesi bekleniyor.
Bunlar geçmişte iki partiye de yönelmiş olan Arizona, Georgia, Michigan, Nevada, North Carolina, Pennsylvania ve Wisconsin eyaletleri.
Seçim gecesinin kilit anları şöyle:
TSİ 02.00 sıraları: Georgia dahil toplam sekiz eyalette sandıklar kapanmaya başlayacak. Normal şartlarda bu saatlerde Kentucky gibi rekabetin daha az olduğu eyaletlerde sonuçlar belli olmaya başlayacak.
TSİ 02.30 sıraları: Demokratların adayı Kamala Harris’in büyük umutlar beslediği North Carolina da dahil olmak üzere üç eyalette sandıklar kapanıyor. Demokratlar 2008 seçimlerinden bu yana North Carolina’yı Cumhuriyetçi Parti’ye kaybediyor.
TSİ 03.00 sıraları: Geçen seçimde sonucu netleştiren Pennsylvania dahil 15 eyalette daha sandıklar kapanacak.
TSİ 04.00 sıraları: Michigan, Arizona ve Wisconsin gibi kritik eyaletler dahil 12 eyalette daha oylama sona erecek.
Oy sayımı nasıl yapılıyor?
Eyaletlerde genellikle önce seçim günü verilen oylar sayılıyor. Ardından da erken atılan oylar, posta yoluyla verilen oylar, itiraz sonuçları, yurt dışı ve ordu mensuplarının oyları sayılıyor.
Atanmış ya da seçilmiş olan yerel seçim görevlileri, sayımdan doğrulamaya tüm süreci yönetiyor. Bu doğrulama süreci, verilen oy sayısını aktif seçmen sayısıyla karşılaştırmayı ve her bir oy pusulasını yırtılma, lekelenme veya diğer hasarlar açısından incelemeyi de içeriyor.
Tutarsızlıklar belgeleniyor ve takibi yapılıyor.
Amerika’da oy pusulaları, bir elektronik tarayıcıya yerleştiriliyor ve sonuç bu elektronik okuma sonrası kayıt altına alınıyor. Bazı durumlarda atılan oyun sağlaması görevliler tarafından yapılabiliyor.
Her eyaletin seçim sonuçlarının takibi noktasında katı kuralları bulunuyor.
Hangi bölümlerin halka açık olduğu, parti gözlemcilerinin oy sayımını nasıl izleyebileceği ve müdahale edebileceği kurallarla belirlenmiş durumda.
Sonuçların açıklanmasını neler geciktirebilir?
Oyların birbirine yakın olması medya kuruluşlarını, öngörülerini açıklama noktasında temkinli olmaya zorlayacaktır. Ancak yeniden sayım ve yasal itirazlar da geçmiş yıllarda sonuçların belli olmasını geciktiren unsurlar arasındaydı.
Örneğin Pennsylvania’da, kazanan ve kaybeden aday arasındaki oy farkı yarım puan ise otomatik olarak eyalet çapında yeniden sayım yürürlüğe giriyor. 2020'de bu eyalette fark yüzde 1’in biraz üzerindeydi.
Şu anda dahi 100'den fazla seçim bölgesinde, süreç davalık olmuş durumda.
Seçmen yeterliliği ve seçmen kütüklerine yönelik itirazlar yapıldı. Bu davalardaki mahkeme kararları bazı yerlerde yarışı şekillendirmeye başladı.
Gecikmelere neden olabilecek başka senaryolar da var. Örneğin, 2020'de Georgia'da bir oy sayım merkezinde su borusunun patlaması süreci geciktiren etkenlerden olmuştu.
Sonuçlara itiraz edilirse ne olur?
2020 seçimi sonrası yenilgiyi kabul etmeyen Donald Trump, destekçilerini Joe Biden'ın zaferini onaylamak için toplanan ABD Kongre Binası'na doğru yürüyüşe çağırmıştı.
Trump, kendi başkan yardımcısı Mike Pence’e de sonuçları onaylamama çağrısı yaptı. Ancak Pence bunu reddetti. ABD tarihine Kongre Baskını olarak geçen isyan bastırıldıktan sonra dahi 147 Cumhuriyetçi, Trump'ın yenildiğini kabul etmeyen şekilde oy kullandı.
Sonrasında seçim sürecinde yapılan değişiklikler eyaletlerden onaylı şekilde gelen sonuçlara itiraz edilmesini zorlaştırdı.
Ayrıca başkan yardımcısının sonuçları tek taraflı olarak reddetme yetkisinin olmadığı da anayasal olarak açıklığa kavuşturdu.
Bununla birlikte seçim gözlemcileri, sonuçların onaylanmasını geciktirme çabalarının yerel ve eyalet düzeyinde olabileceğini öngörüyor.
Trump ve başkan yardımcısı adayı JD Vance ile bazı üst düzey Kongre üyeleri, Trump’ın kaybettiğinin açıklanması durumunda sonuçları kabul edeceklerini söylemeyi birkaç kez reddetti.
Başkanlık yemin töreni ne zaman?
Seçilen başkan, 20 Ocak 2025 Pazartesi günü ABD Kongre Binası önünde kurulan alanda yemin edecek.
Bu, ABD tarihindeki 60. başkanlık yemin töreni olacak. Etkinlikte yeni başkan, Anayasa'ya bağlı kalacağına dair yemin ederek göreve başlama konuşmasını yapacak.
Seçim sonuçları açıklanmadan ortalık karıştı
ABD seçimleri son derece küçük farklarla belirlenecek ve sonuçlar günlerce belli olmayabilir.
Seçim öncesi, oylama hakkında hile iddiaları ise ortalığı karıştırdı. Cumhuriyetçi aday destekçileri, Trump kazansa dahi seçime hile karıştırılacağını iddia etti.
Trump'ın, eylül ayındaki başkanlık tartışmasında kendisine 2024 seçim sonucunu kabul edip etmeyeceği sorulduğunda, eğer "adil, yasal ve iyi bir oylama" olursa seçimi tanıyacağını ifade etmişti.
İç karışıklık
Washington Post Gazetesi'nin haberine göre, ülke çapında yerel yetkililer çıkacak herhangi bir kaos ihtimaline karşı sıkı önemler aldı. Bu kapsamda, oy kullanma noktaları ve oy sayım merkezlerinin çevresine güvenlik kameraları yerleştirildi, bu merkezlerin çatılarına ise keskin nişancılar konuşlandırıldı.
Ülkede, caddelere ilave polis ekipleri sevk edilirken insansız hava araçlarıyla da denetimler sıkılaştırıldı.
Ulusal muhafızlar hazır
Washington ve Nevada eyaletlerinde ise herhangi bir karışıklık olasılığına karşı ulusal muhafızların hazır bekletildiği açıklandı.
Oy kullanma kabinlerine "panik butonları" yerleştirilerek sandık güvenliği üst seviyeye taşındı.
Şimdiden olaylar başladı
ABD'de iç karışıklık ihtimaline karşın bu tedbirler alınırken Tennessee eyaletinde büyük bir elektrik dağıtım santraline bombalı saldırı planlamakla suçlanan kişi gözaltına alındı.
Adalet Bakanlığı, eyalete bağlı Nashville kentinde bir elektrik dağıtım merkezine saldırı hazırlığında bulunan sağcı gruplarla bağlantısı olan 24 yaşındaki Skyler Philippi'nin yakalandığını duyurdu.
"Şiddet ve kaos tohumları"
Başsavcı Merrick B. Garland, Philippi'nin insansız hava aracına C-4 patlayıcı bağlayarak saldırı yapmaya hazırlandığının belirlendiğini kaydetti.
Garland, açıklamada, "Bu, ülkemizin kritik altyapısına saldırarak şiddet ve kaos tohumları ekmek isteyenlere bir başka uyarı niteliğindedir. Adalet Bakanlığı sizi bulacak, planınızı bozacak ve sizi sorumlu tutacaktır. FBI görevlilerine olağanüstü çalışmaları ve ülkemizi güvende tutmak için her gün yaptıkları çalışmalar için minnettarım." ifadelerini kullandı.
Çekişmeli eyaletler
538 delegenin bulunduğu seçim sisteminde 270 delegeye ulaşan adayın yarışı kazanacağı ABD başkanlık seçimlerinde 7 çekişmeli eyalet, yarışın kaderini belirleyecek.
Bu seçimlerde salıncak eyaletler durumunda olan Pennsylvania, Georgia, Arizona, Nevada, North Carolina, Michigan ve Wisconsin, ülkenin bir sonraki başkanının kim olacağının belirlenmesinde en büyük rolü oynayacak.
Öte yandan ABD medyasına yansıyan haberlere göre Harris, seçim gecesi sonuçları Washington DC'de bulunan Howard Üniversitesi kampüsünde takip edecek; Trump ise Florida'da West Palm Beach'te seçim gecesini geçirecek.