Franchising nedir?
Franchise yani diğer adıyla bayilik sistemi, markanın imtiyaz hakkı sahibinin, belirli süre, koşul ve sınırlar içinde, işin yönetim ve organizasyonuna ilişkin sürekli disiplin ve destek sağlayarak, belirli bir bedel karşılığında, bağımsız yatırımcılara sistem ve markasını kullandırmasına dayanan, uzun vadeli ve sürekli bir iş ilişkisi olarak dikkat çekiyor.
Lügat manası "imtiyaz" olan franchise, başarılı bir iş fikri etrafında toplanmış küçük girişimcilerin, büyük firma gibi davranmasını sağlıyor.
Amerika’da doğan franchise sistemi, verimli ve karlı oluşu sayesinde hızla dünyaya yayıldı. Türkiye’de ilk yerli franchasing uygulaması ise 1985 yılında TURYAP ile başladı. Başta ABD, İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya, Japonya olmak üzere binlerce marka franchise veriyor. Franchise vermeyen firmalar bile, ancak franchise tekniklerini kullandıklarında, yani tek tip işletme, standart işletim sistemi, eğitim ve denetim uyguladıklarında zincirleşerek yayılmayı başarıyorlar.
Sistemin yararları
Franchise sisteminin daha önce denenmiş, başarısı kanıtlanmış ve tanınmış bir marka ile birlikte, işletme sistemine ait teknikleri ve prosedürleri kullanmak mümkün oluyor. Böylelikle girişimci marka ile birlikte ulusal veya uluslararası standarda ve kaliteye sahip olabiliyor. Bayilik veren işletme eğitim hizmeti ve uzman personel desteği de sağlıyor. İşletmenin kuruluş aşamasında ve kuruluş yerinin seçiminde bilimsel teknikler kullanılıyor. İlk başta yapılan ödeme yeni bir işin ön yatırımından daha fazla olmasına rağmen, denenmemiş bir iş için yapılacak hata bedellerinin toplamından az oluyor.
Bayilik veren işletmelerin yapacağı ödemeler yeni yatırım yapmaksızın firmanın karını artırıyor. Franchise veren firma az maliyetle büyüme ve gelişme de sağlıyor.
Sistemin zararları
Sistemin zararlarını ele alacak olursak, ilk etapta girişimci açısından şirketin koyduğu bir takım kurallara ve kısıtlamalara uyma zorunluluğu ortaya çıkıyor. Sözleşme aşamasında yeterli araştırma yapılmadığında, karın önemli bir kısmı bayilik veren firmaya gidebiliyor.
Franchise veren firma açısından bakacak olursak, sisteme giriş aidatlarının bazen tahsil edilememesi söz konusu olabiliyor. En önemlisi ise başarılı ve kalitesi kanıtlanmış bir marka, hatalı faaliyetler sonucu zarar görebilir.
Franchising sisteminin yükümlülükleri
Bayilik vermek isteyen firmanın iş sistemini franchise zinciri haline getirmeden önce, makul bir süre boyunca ve en azından bir örnek işletmede başarıyla yürütmesi gerekiyor. Bununla birlikte işletme zincirinin isim, marka ve diğer ayırt edici özelliklerinin yasal olarak kullanım hakkına sahip olması en önemli unsur olarak dikkat çekiyor. Firma, anlaşma süresince başlangıçtaki eğitimi ve sürekli ticari veya teknik desteği verebilecek yeterlilikte bulunması da önem arz ediyor.
Bayilik almak isteyen girişimci ise markanın gelişmesi ve franchise sisteminin ortak kimliği ve saygınlığının korunması için azami gayreti göstermeli. İşletmenin verimli yönetimi için, performansın ve mali durumunun belirlenmesini kolaylaştıracak işletme bilgilerini de düzenli olarak vermeli.
Ayrıca her iki tarafın da birbirleriyle ilişkilerinde dürüst davranması büyük önem taşıyor. Franchisor anlaşmanın her ihlalinde, bireysel franchisee'sini yazılı olarak ikaz edebilir, bununla birlikte kusurun giderilmesi için makul süre tanınması gerekiyor. Taraflar şikayet, tasa ve anlaşmazlıklarını samimi ve iyi niyetle müzakere edebilir.
Süreç nasıl işliyor?
Bir girişimci franchise verecek bir firma seçerken öncelikle çok dikkatli olması gerekiyor. Marka kişisel ve mali açıdan iyi analiz edilmeli. Aynı zamanda Franchisor da Franchisee için aynı araştırmayı yapar. Karşılıklı olarak tanıma aşaması tamamlandıktan sonra franchisor ile franchisee görüşmelere başlarlar.
İlk etapta markanın büyüyeceği faaliyet bölgesi belirlenir ve fizibilite çalışmaları yapılır. Bu fizibilite çalışmasında gerekli sermaye, ödeme koşulları, yatırımın ne kadar sürede geri amorti edeceği belirlenir ve franchise almak isteyen girişimcinin önüne konur. Karar alındıktan sonra gerekli sözleşme imzalanır ve ödeme planı ayarlanarak ödemelere başlanır.
Girişimci mağazanın dekorasyonunu ve elemanların eğitimini içeren bir hazırlık sürecinden geçer. Hazırlıklar tamamlandıktan sonra ise iş başlar. Başlangıç sürecinde franchisee'ye yardımcı olmak amacıyla franchisor firmadan bir destek elemanı yardımcı olur.