Son günlerde ekonomi deyince neredeyse sadece doların konuşulduğu bir süreç yaşıyoruz.

Türkiye’nin gerçek gündemi doların gölgesinde kaldı.

Aslında kapitalist sistemin üzerine inşa edildiği 3 kağıt (döviz, faiz, borsa) ekonomisi bizim gibi gelişen ekonomilerde kendini daha yoğun hissettirmektedir.

Kazgan Hoca’nın deyimiyle toplam sıfır yapan; hem görünen hem de zımni anlamıyla 3 kağıt yaftasını hak eden finansal araçların peşine takılmış gidiyoruz.

***

Ciddi dış borç servisimiz (anapara ve faiz ödemesi) var, birçok hammaddeyi ve ara malını ithal ediyoruz, enerji ithalatına bağımlı bir ekonomik yapımız var, kurlardaki artışın enflasyon geçişkenliği çok yüksek ve yabancı sermaye girişi için kur istikrarı hayatı önem taşıyor.

Teoride arzulanan döviz kurları, iki ülke paralarının gerçek satın alma güçlerini yansıtan bir düzeyde istikrar kazanmasıdır.

Kurlardaki değişim, paritesi belirlenecek ülkelerin enflasyon farkları kadar olmalıdır.

Yani sadece mayıs başından bu yana yüzde 8’lere ulaşan TL’nin değer kaybı reel döviz kurunun yakalanmasıyla, enflasyon farklarının giderilmesiyle alakası yok.

Merkez Bankası’nın en çok dış ticaret yaptığımız ülkelerin para birimlerinden oluşan ve nispi fiyat etkilerinin arındırıldığı reel efektif döviz kuru endeksi hesaplamalarına bakıldığında da TL’nin ne derece eridiği açık olarak görülecektir.

***

Bilindiği gibi 3 temel döviz kuru sistemi var: dalgalı (esnek-serbest), sabit ve karma.

Ülkemizde, 1980 öncesi sabit kur sistemi ve kontrolü kambiyo rejimi uygulanmaktaydı.

1980 sonrası liberalleşme politikalarıyla kurlar dalgalanmaya bırakıldı, 32 sayılı kararnameyle sermaye giriş çıkışları serbest bırakıldı (1988).

Sermaye hareketlerinin serbest bırakılması bazı iktisatçılar tarafından 1994 ve 1999 ekonomik krizlerinin en önemli sebebi olarak gösterilmektedir.

9 Aralık 1999’da ayarlanabilir sabit kur sistemi uygulanmaya başlandı ve 21 Şubat 2001’de büyük bir krizle sona erdirildi.

2001 yılında hüsranla sona eren sabit kur deneyimi, hafızalardaki tazeliğini korumakta ve sabit kur sistemine geçme düşüncesine karşı bir algı duvarı oluşturmaktadır.

***

1947-1971 döneminde altın-dolar endeksli sabit kur sistemi uygulanmış, dolar altına, ülke paraları da dolara sabitlenmişti.

1973’de doların dalgalanmaya bırakılmasından bu yana ağırlıklı olarak dalgalı kur sistemi uygulanmaktadır.

Fakat, Reinhart ve Rogoff 1990’lı yıllarda resmi olarak dalgalı kur sistemi uygulayan ülkelerin sistemlerinin fiiliyatta sabit kur sistemine daha yakın olduğu sonucuna varması da ilginç.

Euro alanı olarak adlandırılan AB’nin 18 ülkesi sabit kur sistemi uygulamaktadır. Sabit kur sistemi uygulamak bağımsız para politikasından vazgeçme demek.

Dünya üzerinde her ülke için ideal olan bir döviz kuru sistemi önerisi yapmak mümkün değil.

Ülkelerin siyasi ve ekonomik yapılarına göre benimsedikleri kur sistemleri de farklılaşabilmektedir.

Türkiye’de uygulanan esnek kur sisteminde kurların gerçekten piyasa şartlarına göre belirlendiğini ne ölçüde söyleyebiliriz?

Suni talep yaratılarak, beklentiler yönetilerek, açığa satışla talep oluşturularak kurlar etkilenebiliyor

Diğer yandan merkez bankası döviz arzına müdahale ederek, faizlerle oynayarak döviz talebini ya da arzını yönlendirebiliyor.

Sizin anlayacağınız finans çeteleri ve merkez bankalarının çatışmaları ya da uyumu ile döviz kurları belirleniyor.

***

Döviz kurları istikrarı yatırımı, üretimi, istihdamı ve büyümeyi yakından ilgilendirmektedir.

Yatırımcıların önünü görmesi, gelecek planlaması, gerçekçi fiyatlama ve yatırım yapması için önemlidir.

İstikrarlı (sabit) kurlar firmaları yatırım yapmaya teşvik edecektir.

Sabit kur sistemiyle kur hareketliliği ve belirsizlik azalacak, risk ortadan kalkacaktır.

İnsanlar kurların değer kazanacağı ya da kaybedeceği düşüncesine kapılmazsa spekülasyon da olmayacaktır.

Döviz kuru istikrarı yabancı yatırımları da cezbeder.

Kur istikrarı, enflasyon üzerinde etkili olan kur geçişkenliğini (ithal hammadde ve aramalı maliyetlerini) azaltır.

***

Sonuç olarak, ‘dalgalı kur sistemi alternatifsizdir’ algısının tavan yaptırıldığı bir konjonktürde dalga boylarının çok yükseldiğini, ekonomiyi çok zor durumda bırakma riski taşıdığını belirtelim.

Bu nedenle geçici bir süre, takvimi de ayrıntılı açıklanarak, kurların sadece dar bir bant aralığında dalgalanmasına izin veren, iyi kurgulanmış, güven verici önlemlerle desteklenen yeni bir kur sistemi tekrar düşünülmelidir.