Geçmişten bugüne dilden dile dolanan masallarımız, bu teknoloji çağında ne anlatıcı ne de dinleyici bulabiliyor. Masallarımızın kaybolmaması için 32 yıl önce çalışmaya başlayan Prof. Dr. Necati Demir, “Anadolu Türk Masallarından Derlemeler” kitabıyla tarihe sahip çıkıyor. Ninni, efsane, mani alanında da birikimi ve kitapları bulunan Demir’in elinde yayınlanmayı bekleyen binlerce masal var. Demir ile masalların önemini ve kitabın hikayesini konuştuk.
Ben sözlü kültürün çok zengin olduğu bir yerde doğup büyüdüm. Aslında insan içinde olunca fark etmiyor zenginliği. Üniversiteye gidip halk edebiyatı dersi alınca anladım, nasıl bir hazine ile iç içe olduğumu. 1985’te başladım derleme yapmaya. Önce köyümden annemin ve babamın bildiklerinden başladım. Ama yalnızca masal değil… Mani, ninni, efsane, çocuk oyunları, ağıt… Sonra çevre köyler… Daha sonra öğretmen olarak gittiğim Gaziantep… Sonra bütün Türkiye… Bu alanların dünyadaki en büyük arşivlerinde biri bende sanırım. Biliyorsunuz daha önce Türk Ninnileri, Türk Efsaneleri 1-2, Türk Manileri çalışmalarım yayımlandı. Arkasından Anadolu Türk Masalarından Derlemeler… Ama bunlar bir giriş. Arşivimde bunu en az yirmi katı masal var.
Masal deyip geçmek masala hakaret olur. Masal çok önemli bir kültür unsurudur. Meşhur Jacob Ludwig Carl ve Wilhelm Carl Grimm Kardeşler 19. Yüyılın başlarında iki yüz masal derlediler ve Alman toplumu yarattılar. Bu iki yüz masal da düyadaki bütün dillere çevrildi, herkes ezberledi. Bizde binlerce masal var. Nitekim bu çalışmamda 330 masal bulunmakta. Bunları derlemeseydim unutulup gitmişti. Artık böyle bir çalışma yapılamaz. Kimsenin de umurunda değil aslında.
Masalların nasıl ortaya çıktığı konusunda çok sayıda görüş var. Burada bu konuya girersek içinden çıkamayız. Belli ki bir ihtiyaçtan doğmuştur. Masal türünün ne zaman başladığı elbette ki belli değil. Galiba kökeni bir. Yıllar önce okumuştum. Hindistan’da derlenen bir masalın aynısı İngiltere’de de derlenmiş. Bizim de Erzincan’da derlediğimiz bir masalın aynısı yıllar önce Almanya’da derlenmişti. Anlaşılan üzerine bir hayli çalışmak gerekecek. Fakat mantıken bakıldığında da ortaklık normal. Üç kıtanın atası Hz. Nuh olduğuna göre ortaklık gayet mantıklı. Demek ki bu masallar çok eski. İnsanoğlu milletlere ve dillere ayrılmadan masallar varmış diyebiliriz.
Anlatılmak istenilen olayı, verilmek istenen mesajı daha ilgi çekici hale getirmek için hayvanlar öne çıkarılmıştır. Tilki kurnaz, aslan güçlü, karga aptal, karınca çalışkandır. Bütün dünya masallarında ortak mesajlar var. Masallarda konu bir tek fabl değil. Yiğitlik, aşk, yaşam mücadelesi, azim, karalılık, kötülük, iyilik gibi hemen her konuda masal görülebilir.
Masallar, Türkiye’nin her bölgesinde anlatılmakta idi. Ama kış şartlarının daha ağır olduğu doğu bölgelerinde biraz daha belirgin. Sebebi de çocukları evde sorunsuz idare etme gayreti olmalı. Türkiye içinde anlatım, üslup ve konu seçimleri konusunda çok farklılık göstermiyor. Bu diğer sözlü ürünlerde de mevcut. Hakkari’de derlediğimiz çocuk oyunlarının aynısı Sinop’ta, Edirne’de de oynanmakta. Bazı masalları pek çok ilde aynen derledik. Demek ki Türkiye başkalarının söylediği gibi mozaik falan değil, billur gibi bir mermerdir.
Masalın görevlerinden birisi de eğitim. Masallar örgün eğitimin olmadığı devirlerin en önemli eğitim aracı. Hem dil öğretiliyor, hem vakit geçiriliyor hem de toplumun kuralları öğretiliyor masallarda. Gerçekten de masalların çoğu iyi ve kötülerin mücadelesini konu edinir. İyiler; sıkıntılar çekip işkenceler görür, haksızlığa uğrar… Ama sonunda mutlaka kazanır. Bizden önceki neslin yüzündeki nur bence bu tür eğitimden kaynaklanıyor.
Masallar çoğunlukla millidir. Türk kültürünün unsurudur. Arap ve Fars kültüründen geçenler belki vardır ama çoğunluğu Türkçe’nin ürünüdür.
Türkçe her yerde Türkçe’dir. Diğer Türk devletlerinin vatandaşlarına da sorsanız en güzel Türkçe onların yurdunda konuşulmaktadır. Aslında haksız değiller. Türkçe her yerde güzel, her coğrafyada harika. Ama buyurduğunuz gibi Anadolu’da daha bir başka güzel. Zira Atatürk’ün yaptığı dil devrimi Türkçe’yi özüne döndürmüştür. Bütün zamanlar için söylüyorum. Türkçe, bütün tarihi boyunca bu günkü kadar güzel olmadı. Bu kadar rahat olmadı. Bunu kesinlikle Atatürk’e borçluyuz.
Tarih başka, destan başka ve efsane başka alan ama kesiştikleri noktalar elbette var. Masallarda tarihi konular var fakat iyice değerlendirip tahlil edip öyle kullanmak gerekiyor.
Türk milletinin yeniden büyük şahsiyetleri yetiştirmesi, Türk toplumundaki sorunların onarılması, ahlaki çöküşün önlenmesi, Türk nesillerinin öz güveninin canlanması; Türkiye’nin millî birliği ve bütünlüğü Türk kültürünün yeniden öne çıkması ile mümkündür. Bu kültürün çağa ve günümüzün bütün yeniliklerine uyumu sağlanarak yaygınlaştırılması ve eğitimde uygulanması ile mümkündür. Bu kültür değerlerimiz önemsenmiyor ama bir gün bunların çok önemli olduğu anlaşılacaktır.
- Kitabın künyesi:
- Anadolu Türk Masallarından Derlemeler
- Prof. Dr. Necati Demir
- Ötüken Yayınları
- Mayıs 2017
- 928 sayfa
