Dünyanın en ünlü tiyatro yazarı William Shakespeare’in trajedi türünde yazdığı Othello adlı oyunu şimdiye kadar defalarca sahnelendi. Venedik’in hizmetinde savaşmış, türlü kahramanlıklar göstermiş Mağripli siyahi bir komutan ile Venedikli beyaz bir kızın engel tanımayan aşklarını konu alan oyun, farklı farklı yorumlarla karşımıza çıktı. Bundan tam dört asır önce Shakespeare bu oyununda “ırkçılık” teması üzerinde de önemle durmuş, Venedik toplumunda zenci insanların sırf renklerinden dolayı aşağılanmasını eleştirel bir yaklaşımla yansıtmıştı.
Dünyanın her yerinde sahnelenmeye devam eden bu oyun Türkiye’de ilk 1930 yılında Othello adıyla değil de “Arabın Laneti” olarak sahneye taşınmıştı. Bugün bu oyunu yeniden gündeme getiren ise Londra’daki İngiliz Touring Tiyatrosu tarafından özgün bir yorumla sahnelenmesi. Othello’nun yeni uyarlaması, trajik kahramanın dinsel kimliğini sorguya çekiyor ve izleyicilere Venedikli Müslüman bir karakteri tanıma fırsatı sunuyor. Oyunun açılış sahnesi Othello’nun namaz kılmasıyla başlıyor. Yüksek sesle ve Arapça olarak “Bismillahirrahmanirrahim”diyor ve dini kimliğini yansıtıyor. Daha önceki oyunlarda her ne kadar Othello’nun Magripli olduğu belirtilse de dini inançları konusuna değinilmiyordu.
Al Jazerra English’in muhabiri Aina Khan bu konuda hazırladığı özel dosya haberde hem oyunun yönetmeni hem oyuncusu hem de İslam tarihçileri ile konuşmuş.
17. YÜZYILA KADAR MÜSLÜMANIN ADI YOK
Oyunun yönetmeni Richard Twyman, “Othello’nun ten renginden dolayı yaşadığı ırkçılığın çok bilincindeydim. Bunun ötesinde dışarıdan gelen bir insana çok daha sinsi ve katmanlı bir önyargı vardı. Bir diğer önemli olgu ise Othello’nun sürekli olarak Mağribi olarak adlandırıldığı bir dilden bahsetmesi. İspanya’nın Mağribi krallığının Müslümanları 1492’de zorla Hıristiyan yapmaya çalıştığı bilgisine sahibiz. Ancak ben bazı şeyleri Othello’nun manevi ve kültürel kimliğine yansıtmamaya çalıştım” diyor.
Bu çelişkiler oyuna yansır. Othello namaz kılıp dua eder. Ancak diğer taraftan hac takar. Aynı zamanda bir dinden diğerine geçer. Karısının sadakatsizliğini duyduğunda yine Arapça olarak Allah’ın ismini yüceltir. Londra Queen Mary Üniversitesi’nden İslam profesörü Jerry Brotton ise Sheskapere’in Othello karakterinin dini kimliğinin tanımı konusunu şöyle anlatıyor: “İngiliz dilinde 15. ve 16. yüzyıla kadar Müslüman ifadesi yoktu. Onlara siyahi deniliyordu. Müslüman kelimesi İngilizce’ye 17. yüzyıla kadar girmedi. Ama Türk, Magribi, Suriyeli, Farisi gibi isimlerle adlandırıldı.” Brotton, yazıldığı tarihi bağlamda Othello’nun, 1. Elizabeth Devri İngilteresi ve Müslüman dünyası arasındaki ekonomik ve siyasi olarak anti-Katolik ittifakına bir bakış sunduğunu belirtiyor ve ekliyor: “Çünkü o dönemlerde Protestan İngiltere için Müslümanlar değil İspanyol Katolikliği mutlak düşmandır. Aksine kuzeybatı Afrika’daki İslami iklimle ticari, askeri ve deniz gücü ile ittifak etmek son derece uygun görülüyordu.”
Shakespeare’in daha önceki Müslüman karakterleri Othello’nun karmaşıklığından yoksun olsa da, 1579’dan 1624’e kadar Müslüman karakterler ve temaların olduğu 62 oyun oynanmış.
Bu benim gerçek sesim mi
Othello’yu canlandıran aktör Victor Oshin, Doğu Londra’da bir siyahi olarak büyümesinin oyuna hazırlanırken bir avantaj olduğunu söylüyor ve “Asimile olmak zorunda kaldığınızda, kendinizin bazı kısımlarını kaybedersiniz. Oyunun sonunda, 400 yıl önce yaşayan Othello ne olduğunu, ne kaybettiğini soruyor. Çok acı ama şu an bile, kendime ‘Bu benim gerçek sesim mi?’ diye sormadan edemiyorum” diyor.
