Düşünen, yazan, üreten bir gazeteci o. Önemli araştırma kitaplarına imza atan Sadık Albayrak yetmişli yıllarda Yeni Devir gazetesinde başladığı köşe yazarlığı serüvenini sırasıyla Milli Gazete ve Yeni Şafak gazetelerinde sürdürdü. Yeni Şafak’ta yazarken sık sık gazete binasına gelen Albayrak’la o yıllardan tanışıp kendisiyle sohbet imkanları buldum. Okuyan yazan herkese kıymet veren Albayrak’ın imzalayıp hediye ettiği kitapları hala saklarım. Yazarlığının 40’ıncı yılı anısına haber yapmak için gittiğim Aksaray’daki kütüphane evini ise hiç unutamam. Yıllar sonra ESKADER ve Büyükşehir Beyediyesi’nin ortaklaşa düzenlediği “Sadık Albayrak için Saygı Gecesi”nde yeniden karşılaştık. Çürümeye yüz tutulmuş arşiv belgelerini nasıl kurtardığının hikayesinin yanında kütüphanesini, yazdığı kitapları konuştuk.
Trabzon İmam Hatip Lisesi’ni bitirdiğimde Türkiye’de benim gibi imam hatip mezunlarının gideceği sadece iki okul vardı. Biri İstanbul’da diğeri Konya'da yeni açılan Yüksek İslam Enstitüsü'ydü. Başka okula gitme şansım yoktu imtihana girdim ve İstanbul’u kazanıp 1962’de okumak için geldim.
Evet ama imam hatipliler o dönem ilahiyata giremiyor. Sadece düz lise mezunlarını kabul ediyor Ankara İlahiyat Fakültesi. O yıl mezun olmuş o kadar imam hatipli arasında İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü’nü kazanınca doğrusu çok sevinip İstanbul’a geldim.
Ortaokuldayken bir kitabımın ilk sayfasına şöyle bir dua yazmışım: Rabbim bana okuma yazma sevgisi ve gücü ver. Zaten okumaya meraklı bir aileden geliyordum. İstanbul’a geldiğimde sahaflardan güzel yazılar, makaleler, şiirler alırdım. Şiirleri ezbere bilirdim eski harflerle yazılı şiir kitaplarını alır okurdum. Safahat kitabı da bunlardan biridir. Zaten kitabın yarısındaki şiirleri ezbere bildiğim için Osmanlıca harflerden kitabı okurken Osmanlıca’yı da sökmeye başladım. İmam hatipte biraz Arapça Farsça öğrenmiştik harfleri de biliyordum. Osmanlıca metinleri okumaya başlayınca bu sefer el yazısı eserleri okumaya başladım.
Sahaflarda o dönem Muzaffer Ozak vardı bizlerle de o ilgilenirdi. Yine eski sahaflardan Necati Bey vardı şimdi soyadını hatırlamıyorum ama sahaflar çarşısındaki önemli isimlerden birisiydi. Elif Kitabevi çok meşhurdu oraya gidip gelirdik. Mesela Taşköprülüzade’nin Mevzuatu'l Ulum kitabının sadece bir cildi vardı bende ve ikinci cildini Muzaffer Ozak hediye etmiştir. Muzaffer Ozak biz gençlere derdi ki “Talihlisiniz çünkü Harf İnkılabı’nın yapıldığı yılları görmediniz. Kobra yılanları nasıl tehlikeliyse eski yazıyla yazılmış yazılar da o devirlerde öyle tehlikeli görülür ve herkes evinde bulduğu kitabı alıp Sahaflar Çarşısı’nın avlusuna bırakır giderdi. Kimse de korkudan o kitaplara sahip çıkamazdı. Yağmur yağınca o kitapların olduğu köşeden çarşının avlusuna mürekkepler akardı. Korkunç bir dram.
YABANCILAR GELİRDİ
Daha çok yaşlılar gelir eski kitapları alırdı. Yeni jenerasyonun eski kitaplara ilgisi pek yoktu. Bir de yabancılar çok gelirdi. Yurt dışında akademik çalışma yapanlara üniversitenin bütçesinden para verilirdi. O öğrenciler de gelip sahaflardan kitaplar, belgeler satın alırlar yurt dışına götürürlerdi. Kendi ödevlerini böylece yapar sonra da bu eserleri üniversitelerinin kütüphanesine bırakırlardı. Bizde de Edebiyat Fakültesi’nden öğrenciler, hocalar gelirdi. Ama en çok yabancılar sahaflardaki eserlere ilgi gösterirdi diyebilirim.
Babam esnaftı ben de babam gibi ticaretle uğraşabilirdim. Ya da istesem okulu bitirdikten sonra bir yerde müftü ya da ünlü bir vaiz olabilirdim. Ama bende müthiş bir okuma sevgisi vardı. Ayrıca İstanbul’dan da ayrılmak istemiyordum çünkü İstanbul bir mektepti benim için.
BİNA YANINDA BOTANİK KURULMUŞ
Yine o yıllarda çok önemli akademisyenlerin, yazarların din konusunda yazdığı yanlışları kitaplardan okuyor sonra atıfta bulundukları kaynakları gidip arşivden araştırıyordum. Hani çok ünlü bir fıkra vardır. Bektaşi’ye sormuşlar ‘niçin namaz kılmıyorsun’ diye. Demiş ki 'ayette namaza yaklaşmayın’ deniyor. 'Peki' diyorlar 'o ayetin devamında ne yazıyor?' Bektaşi’nin cevabı: ‘sonrasını bilemem ben hafız değilim’. Aynen dinimize atıfta bulunan ünlü yazarların, akademisyenlerin durumu da böyleydi. Yazmış kitaba ama kaynağı gidip bulup çıkarıyorum ki o cümlenin devamında aslında başka bir şey anlatılıyor, gerçek çarpıtılmış. Benim arşivlere ilgim işte böyle başladı diyebilirim. İstanbul Müftülüğü’ne bağlı Şeriyye Sicilleri’nde uzman olarak çalışmaya başladım.
Biliyorsunuz bu bölgeye Osmanlı zamanında Ağa Kapısı denirmiş. Yeniçeri Ağası’nın makamı buradaymış ancak Yeniçeri Ocağı kaldırıldıktan sonra Sultan 2. Mahmut Ağa Kapısı’nı Şeyhülislama tahsis ederek ismini de Bab-ı Meşihat olarak değiştirmiş. Benim başladığımda orijinali U şeklinde olan binanın sağ tarafında Şeriyye Sicilleri vardı alta mahzenleri yer alıyordu. Mahzenlerde lağım suları kokmuş falan çok fenaydı. Müftülüğün yanında Kız okulu varmış bir müsamerenin ardından yanmış. O yanan binanın hikayesini daha sonra Devrimler ve Gerici Tepkiler kitabımda yazdım. Bahçenin büyük bir bölümüne yangından sonra Botanik Enstitüsü kurulmuş. Bizim müftülükte çalışanlar onlardan korkardı.Sığıntı gibi içeri girip çıkarlardı.
Her şeyi yığıp atmışlar. Kimse belgelerin yüzüne bile bakmıyor. Mahzenlerdeki belgelerin hali içler acısı, ıslanmış birbirine yapışmış küflenmişler. Ben bunların halini görünce mahzene el arabasıyla inip onları gün yüzüne çıkarmaya başladım. Müftülüktekiler elimde el arabasıyla mahzene inip belgeleri doldurup kapkara çıktıkça bana ‘kara trenin kömürcübaşı’ diye takılıyorlardı. Mahzenlerden bu belgelerden uğraştığım için elim yüzüm üstüm basım kir pas içinde çıkardım.
Boş işlerle uğraşıyorum diye bir de kızıyorlardı. Bunlar mülga hükmünde boşuna uğraşıyorsun diyorlardı. O dönemlerde de sonradan da pek çok binada arşivler kamyonlara yüklenip SEKA’ya götürülmüş. Mesela İstanbul Kadılığı’nın Sicilleri'nin bir kısmı Topkapı Sarayı’ndadır. Son anda kurtarılmış belgeler oradadır. Biliyorsunuz eskiden camilerin mahzenlerinde kadı sicilleri saklanırmış ama hepsi yok edilmiş. Çok eski değil bundan 20 yıl kadar önce Trabzon’da başıma geldi. İskenderpaşa Camii tarafında abdest alıyorum bir baktım bir kamyon kağıtla dolu. Bu ne dedim. Mahzenden çıkardık denize boşaltacağız denildi. Tarihi camilerin mahzenleri bu şekilde boşaltıldı de kimse ses çıkarmadı.
Mahzenlerde ne bulduysam yayımlamaya, gündeme getirmeye başladım. O dönemde bana en büyük desteği Mehmet Genç ve Erol Güngör verdi. Onlar da arşive çalışmaya gelirdi ve beni bu çalışmalar için teşvik ederlerdi. Ama oradaki bürokratlar bu durumdan hoşlanmaz bana fuzuli maaş verildiğini düşünüp şikayet ederlerdi.
Bulduğum belgeleri kayıtlara geçirmek için yazardım. Hatta ben o yıllarda müftülüğe şunu önerdim: İmam hatip ve islam enstitüsü mezunları Şeriyye Sicilleri’nde bir belge üzerine en az 200 sayfalık bir çalışma yapsın.Bu çalışmaları yapanlar da tıpkı hafızlığını tamamlayanlar nasıl ödüllendiriliyorsa öyle ödüllendirilsin. Böylece bu insanları arşivlere yönlendirelim belgeleri gün yüzüne çıkarırız. Ama adamların umurumda bile olmadı. Hatta ismini vermeyeceğim ama çoğu üniversitede hoca olmuş isimlerin ben ayrıldıktan sonra bu belgeleri imha ettiklerini öğrendim. Onlar bana göre vatan hainidir.
Ben orda kalan belgeleri kurtarmaya çalıştım ama ne oldu, beni memuriyetten attılar. Sekiz yıl çalışabildim. Bu belgelerden yazmaya başladığım için işten atıldım. İşten atılınca mecburen gazeteci oldum. Bulduğum belgeleri kitaplaştırmaya, gazetede yazmaya başladım. Mesela müftülükte yerde bir belge buldum belgede İstanbul Müftülüğü çalışanlarına şapka almaları için avans verilsin yazıyordu. Bu ve bunun gibi belgeleri Türkiye’de Din Kavgası kitabımda yer verdim. 1977’de Yeni Devir’de yazmaya başladım daha sonra da Milli Gazete’ye geçtim. Yazdığım kitaplardan dolayı hapis yattım. Çocuklarım küçüktü çok zor günler geçirdim. Hapiste yatmaktan ziyade yargılanmak o belirsizlik insanı çok yıpratıyor.
Arşive sahip çıkamadık
Bir gün arşive Edebiyat Fakültesi’nin hocalarından Helmut Richter gelmiş ve arşive girmiş yağmur sularının tavandan içeri aktığını görünce yağmura aldırmadan masasında oturan görevlilere dönüp ‘yağmur yağar siz bakar’ demiş bozuk Türkçesiyle. Öyle bakıp durursunuz diyor yani kibarca hakaret ediyor ama kimsenin umursadığı yok. O devirde yabancılar gelirdi daha çok. En başlarda fotokopi bile olmadığı için belgelerden yazarak çalışırlarmış sonra fotokopi çıktı. Mesela ben oradayken bir gün Hilmi Ziya Ülken geldi yanında da hanımı var. Paris’te İhsan Süreyya Sırma doktorasını Abdülhamit üzerine yapıyor. Paris’teki hocası Ülken’i tanıyormuş. Ona mektup yazıp Abdülhamit dönemi fetvaları istemiş hoca da o yaşta arşive geldi belgeleri istedi. İlerleyen yaşına aldırmadan. Ben de kendisine yardımcı oldum, fotokopilerini çekip verdim.
Şimdi okumak yerine ağaç dikiyorum
Eskiden çok kitap okurdum şimdi pek okuyamıyorum. Yarım kalıyor kitaplar. Ben de kitapları alıp onların indekslerine bakıyorum ilgimi çeken isimler varsa o bölümleri okuyorum. Günde altı yedi gazete geliyor onları okuyorum. Son Devir Osmanlı Uleması kitabıma eklemek yapmak istiyorum ama vaktimi doğrusu Trabzon’da yaylada geçiriyorum, oralara envai çeşit ağaç dikmekle günümü geçiriyorum. Yeniden oraları ağaçlandırıyorum. Torunlarım için yaylada döngürgeç yaptım, salıncak yaptım. İstiyorum daha çok vakit ayırıp yaylaya gelsinler. Geldiklerinde torunlar bayılıyorlar yaptığım oyuncaklara.
Gemuhluoğlu'ndan fena fırça yedim
Ben o belgeleri arşivde görünce yaz demeden kış demeden otobüste tramvayda yazmaya başladım. Kitaplarım da yazılarım da büyük ilgi görmeye başladı. Rejimin güdümünde değilim memurluktan atılmışım akademik bir kariyerim yok yani hiç korkum yok her belge üzerine yazıyorum. Yalnız bunları yazarken hiçbir zaman kendi fikirlerimi öne çıkarmadım sadece belgeleri ortaya koydum yorumunu okuruna bıraktım. Bir gün Fethi Gemuhluoğlu burs verdiği hukuk fakültesinde okuyan bir öğrencinin elinde benim Sömürüye Karşı İslam kitabımı görmüş. Almış kitabı ve benimle tanışmak istediğini söylemiş. Gittim Gemuhluoğlu’nun yanına. Yazdığım bu kitabın çok önemli olduğunu söyledi. Akademik unvanım olursa bu çalışmaların çok daha kıymetli olacağını belirtti ve üniversiteye girmemi tavsiye etti. Yoksa bu çalışmaların bir kıymeti yok dedi.
Gemuhluoğlu’na benim imam hatip mezunu olduğumu söyledim. O yıllarda imam hatipliler lise mezunu sayılmıyordu ve üniversiteye giremiyorlardı. O zaman dedi ki liseyi dışardan bitir oradan da iktisat fakültesine gir üniversiteyi bitirdikten sonra da üniversitede kal çalışmalarını orada yap. Yeniden lise ardından üniversiteyi okumayı göze alabilirdim ama üniversitedeki arkadaşlarım üniversitede kalmamın o yıllarda neredeyse imkansız olduğunu söylediler. Hocaların istediği kişileri kadroya alıp istemediklerini almadıklarını söyleyip hevesimi kırdılar. Doğrusu on yılımı okumaya vermek bana da zor geldi. Gemuhluoğlu’na evet demiştim ama mümkün gözükmedi.
Tabi karşılaştık ve beni bir güzel fırçaladı.
Öğrenciler hocaları değil beni okurdu
Kaya Bilgegil diye bir hoca vardı. Erzurum Atatürk Üniversitesi’ne davet etti. Ama ailemi burada bırakıp kara trene binip o kadar yolu gitmeyi göze alamadım. Bir de üniversitede çalışan arkadaşlarım benim kadar özgür değildi. Bırak yorumu bir belgeyi yayımlasalar okuldan atılıyorlardı. Yine hocaları ne isterlerse sadece o belgeler, konular üzerine çalışabiliyorlardı. Ama ben Arşimet gibi Evreka! Diyordum ve her belgeyi özgürce yayımlıyordum. Akademide bana sınırlı bir rota çizilecekti. Bunu düşündüğüm için de üniversiteye girmeye cesaret edemedim.
Bir kere kullandığım bir belgeyi bir daha başka yerde kullanmıyordum, her şeyi ilk kez ben yapıyordum. Said-i Nursi’nin hayatı üzerine ilk çalışmayı belgelerle ilk kez ben oratya koydum. Abdülhamid öncesine sonrasına dair ne yazdımsa bunlara her seferinde yeni ilk kez belgeler ekleyerek genişlettim. Son Osmanlı Uleması üzerine çalıştım. Sansürmüz olarak belgelerle çalışmaları ortaya koyduğum için kitaplarım büyük ilgi görüyordu. Öğrenciler gerçeği yakın tarihimizi öğrenmek istediklerinde kendi hocalarının ders kitaplarını değil benim kitaplarımdan okurlardı.
Öğrenciyken giderdim. Marmara Kıraathanesi'ni 80 ihtilalinden sonra yıktılar, başka yerde taşındı.Marmara Kıraathanesi’nden Laleli’ye doğru açık bir alan vardır orada tabureler olurdu. Muzaffer Ozak orada otururdu. Marmara’ya da Mehmet Niyazi gelirdi, Das Mehmet gelirdi, Hilmi Oflaz vardı. Bir gün Necip Fazıl ile Mehmet Kaplan’ın bir konferanstan çıkıp geldiğini hatırlıyorum. Üniversite hocaları da gelirdi.Esafil-i Şark diye anılanlar vardı bir de. Alt katta Yumni Salonu vardı oraya konuşmaya Alparslan Türkeş gelirdi. Doğrusu öğrencilikten sonra pek gitmedim. İnsanı miskinleştiriyor öyle ortamlar. Ama oralardan çok insanlar yetişti. Marmara’da meşhur bir laf vardı bir zamanlar. Tam hatırlamıyorum ama “Fikirler Marmara Kıraathanesi’nde üretilir yemekler Adalet Partisi’nin Gençlik Merkezi’nde yenilir” gibi bir laftı. (gülüşmeler)
Bize 'keskin kılıçlar' ismi takılmıştı
En çok etkilendiğim isim son Osmanlı alimlerden birisi olan Mustafa Sabri Efendi’dir. Osmanlı’yı savunmuştur. Ortadoğu’da Çerkesler Osmanlı’ya karşı ayaklanmak isteyince onları bu kararlarından vazgeçirmiş Osmanlı Devleti için çalışmıştır. Bugün yetiştirdiği talebelerde dünyanın farklı yerlerinde hala Osmanlı ruhunu canlı tutar. Müthiş bir adamdır hem siyasidir hem de kültürel ve ilmi tarafı vardır. Ben onlara hayran kalarak eserlerini bugünkü nesle aktardım. O dönemde bize keskin kılıçlar deniliyordu. Ben bizden öncekilerin çektikleri çileleri gördükçe daha çok mücadele etmeyi daha çok arzu ediyordum. Bizim çektiklerimiz geçmişte dindar insanların çilelerinin yanında hiçbir şey diye düşünüyordum. Belgeleri okudukça daha fazla mücadele ediyordum. Ama şunu söylemek isterim. Ben teymiyecilik, mutezilik ve vehabiliğe karşı da bu ülkede çok mücadele etmiş biriyim. Afgani’ye Reddiye diye bir kitabım vardır. Yine bazı İslamcılar İran Devrimi’ni desteklemişken ben karşı çıkmıştım. Bize hep içerden baktım. 12 Eylülde herkes yurt dışına kaçarken beni de İran'a davet ettiler ama reddettim.
Arsa satıp kitabımı bastırdım
Güngören’de rahmetli babam dört kardeşin her birine 250’şer metre karelik arsa almıştı. Ben kendi payımı 400 bine sattım ve Son Devir Osmanlı Uleması kitabımı çıkardım. Ancak arsadan elime geçen parayla kitabımın sadece birinci cildini bastırabildim. İkinci cilde param yetmeyince pes ettim. Akit gazetesinin şu an sahibi olan Mustafa Karahasanoğlu akıllı adamdı ‘bana getir ben basayım’ dedi ve beş bin bastı ben de o kitaptan işte para kazandım. Sonra kendime Medrese Yayınları’nı kurup kitaplarımı buradan çıkarmaya başladım. M.Sabri Efendi’nin öğrencisi Abdulfettah Ebu Gudde’nin Safahat Min Sabri'l-'Ulema 'AlaŞeda'idi'l-'İlmi Ve't-Tahsil" adı kitabını tercüme ettirdim. Bİr süre sonra yayınevi kapandı daha sonra Mizan Yayınevi’ni kurdum. Pek kimse bilmez buradan üç ciltlik bir kitabım çıktı. Meşrutiyetten Cumhuriyete Meşihat Şeriat Tarikat Kavgası adlı bu kitabımı bin adet basıp yurt dışında Milli Görüş konferansları verirken sattım.
Amak-ı Hayal'i okurla buluşturdum
Tercüman gazetesi 1001 Temel Eser diye bir seri başlattı. Başında da Mustafa N. Sepetçioğlu vardı. Pek çok kişiye kitap hazırlattı. Ben de sahaflardan bulmuştum Filibeli’nin Amak-ı Hayal’ini onu hazırladım. Yine Huzur’u Akle Fende Meddiyun Meslek Delalatü kitabını hazırladım. Amak-ı Hayal’imde çok fazla dip not vardır. Mesela latince bir kelime var metinde, gidip Fransız Kültür Merkezi’nde kütüphaneden o kelimenin bugün nasıl yazılıyor tek tek baktım anlamlarını ekledim.
Kütüphanem gelinlerime emanet
Vesikalar, evraklarla birlikte 10 bin diyebilirim. Orada burada dağılmış bir kütüphanem var şu an üç ayrı yerde kitaplarım.
Oğullarım var ama onların çalışma alanlarının pek benim külliyatımla alakası yok fakat iki kızım var. Gelinlerim biliyorsunuz ilahiyatçı ve akademisyenler. Külliye’den kütüphanemi istediler ama ben kabul etmedim gelinlerim için saklayacağımı söyledim.
Büyük gelinim Şule Marmara Üniversitesi’nde akademisyen. Din Sosyolojisi alanında çalışıyor. Hristiyan Fundamentalizm ve ABD’de Din Devlet İlişkisi üzerinde iki akademik çalışması kitap olarak basıldı. Esra kızım İmam Hatip okulları üzerine akademik çalışma yaptı. Ben onların akademik çalışmalarını destekliyorum ve kütüphanemi de onlara emanet edeceğim. Zaten onlara hediye aldığım zaman da nadir eserler hediye ederim. Herkes sevdiğine bir hediye alır benim onlara nadir eser alıp hediye etmem boynumun borcu. Esra kızıma Sebirülreşit’in orijinalini hediye ettim (25 cilt). Şule kızıma da Bayanül Hak (7-8) cilt hediye ettim. Alanları çünkü ona uygun. Bizim açtığımız yolda çalışmalar yapacak bir nesile ihtiyacımız var o nesli görünce mutlu oluyorum.
