|

İslam sanatını okuma rehberi

İslam sanatı üzerinde dünyada neler yazılıp çizildi? Müslüman sanatçıların ortaya koyduğu hat,tezhip ve ebru üzerine nasıl çalışmalar yapıldı? İşte bu sorular izinde İslam sanatını anlatan Türkçe yayınlanmış eserlerden bir derleme yaptık.

Ayşe Olgun
04:00 - 10/10/2018 среда
Güncelleme: 15:03 - 9/10/2018 вторник
Yeni Şafak
​İslam sanatını okuma rehberi
​İslam sanatını okuma rehberi

İslam sanatı tasavvuftan beslenmiştir. Tasavvufta insan O’na aşıktır ve O’nun güzelliği yeryüzündeki bütün görünen ve görünmeyen güzelliklerin bütünüdür. Dünden bugüne farklı coğrafyalarda, farklı kültürlerde farklı zamanlarda karşımıza çıkan İslami eserlerde işte bu güzelliğe vurgu yapılmıştır. Gelgelelim bu alanda geçmişten bugüne nelerin yazılıp çizildiğine…

İslam sanatı üzerine Türkçe yazılmış kitaplar daha çok İslam sanatını ve bu alanda hizmet vermiş sanatkarları tanıtmaya yönelik. Batılı yazarların eserlerinde ise çıkış noktası sanata İslam’ın nasıl baktığıyla ilgili diyebiliriz. Bu tartışmalara son yıllarda Müslüman felsefeci ve yazarlar da katılmaya başladı. Bu alanda pek çok eser kaleme alındı.

Peki İslam sanatı üzerinden neler tartışılıyor? Bu alanda okuma yapmak isteyenlere ilk tavsiyemiz Küre Yayınları’nın çıkardığı İslam Estetiğine Giriş kitabıdır. Oliver Leaman tarafından kaleme alınan kitap dünden bugüne İslam’ın sanata bakışıyla ilgili tartışmaları tek tek ele alıyor ve aynı zamanda bu tartışmalara farklı bir boyut da katıyor.

İslam sanatını tartışmaya açan en önemli isimlerin başında ise Titus Burckhard geliyor. Hem Batı hem İslam dünyasında referans kabul edilen 1908 doğumlu İsveçli yazar Titus Burckhard İslam coğrafyasındaki sanat eserleri üzerine çalışmalar yapmış. Burckhard, ülkemizde Aklın Aynası, İslam Tasavvuf Doktirinine Giriş, İslam Sanatı- Dil ve Anlam ile Kutsal Sanat kitaplarıyla tanınıyor. İslam sanatı üzerine Batılı kaynakların tezleri üzerinden tartışmaya katılan Seyyid Hüseyin Nasr’ın İslam Sanatı ve Maneviyatı kitabında da sık sık ismine rastlarız.


BATIDAN DOĞUYA İSLAM SANATI

İslam Sanatı ve Maneviyatı kitabının yazarı Seyyid Hüseyin Nasr’ı bir çoğumuz yakından tanıyoruz. Nasr, öncelikle 19.yy’dan bugüne İslam sanatı alanında çalışmalar yapıldığı halde çok az yol alındığına dikkat çekiyor. Batı dünyasında devam eden İslam sanatı tartışmalarına de ‘içerden’ biri olarak katılıyor. Nasr’a göre İslam sanatının temel kaynağı tasavvuftur ve sanatın izlerini tasavvuf düşüncesinde bulmak mümkündür.


GEOMETRİK DESENLER
ÜZERİNE ÇALIŞMALAR

İnsan ve hayvan figürü yapmaktan kaçınan Müslüman sanatçılar eserlerini süslerken sıkça geometik desenleri tercih eder. Dünyanın farklı bölgelerinde yapılan yüzlerce eserin üzerinde her sanatçı kendi kültüründen izler taşıyarak bu desenlere farklı yorumlar katar. İşte son yıllarda İslam sanatı denilince ilk akla gelen bu motifler. Dünyayı kendine hayran bırakan bu desenlerin altında yüksek bir matematik bilgisi olduğunu ileri süren araştırmacılar bu alana yoğunlaşmış durumda. Özellikle de Batı’da. Ülkemizde de son yıllarda ilgi gören bir alan. Uluslararası sempozyumlar yapmaya akademik çalışmalar yayınlanmaya başlandı. Klasik Yayınları arasında Türkçe olarak da yayımlanan İslam Sanatında Geometrik Desenler kitabının yazarı Eric Broug alanın önemli isimlerinden. Geçtiğimiz yıllarda (2013) İstanbul’da yapılan sempozyuma da katılan Eric Broug Müslüman sanatçıların Afganistan, İspanya, Suriye, Türkiye, Irak, İran, Fas, Kırgızistan gibi farklı ülkelerde yer alan 9 eseri inceleyerek kullanılan geometrik desenler üzerine kitabını yazmış. Ayrıca kitabında geometrik çizimleri hakkında da bilgi veriyor. Bu alanda okuma yapmak isteyenlerin Carol Bier, Jean-Marc Castera, Emil Makovicky, Rima al-Ajlouni, Selçuk Mülayim ve Serap Ekizler’in isimlerini kaydetmesinde fayda var.

İslam sanatı üzerine çeviri kitaplar listesine şunları da ekleyelim: İslam Sanatının Oluşumu (Oleg Grabar- Kanat Kitap), Kur’an Hat ve Tezhibinden Parıltılar (Martin Lings-İTO Yayınları arasında prestij kitap olarak bir kez basıldığı için maalesef bu kıymetli esere ulaşmak zor) İslam Sanatı ve Mimarisi ( Markus Hattstein-Peter Delius- Literatür Yayınları) İslam Sanatı ve Mimarlığı (Robert Hillenbrand- Homer Yayınları (eski baskılar) Puslu Yayınları (yeni baskı).

İSLAM DÜNYASINDAN İSİMLER

Seyyid Hüseyin Nasr ve Martin Lings Müslüman kimlikleriyle İslam ve sanat alanında çalışmalar yapan iki isim. Peki başka kimler var? İranlı akademisyen Gulamrıza Avani’nin kaleme aldığı makalelerinden oluşan Hikmet ve Sanat kitabını burada sayabiliriz. İnsan Yayınları arasında makaleleri türk okurlarla buluşan Avani’nin aynı zamanda Seyyid Hüseyin Nasr’ın öğrencisi olduğu bilgisini de buraya ekleyelim. Bu yıl Hece Yayınları’ndan çıkan İslam ve Cağdaş Sanat kitabı’nın yazarı da İspanya’da yaşayan Müslüman bir sanatçı. Hashim Cebrera Sevilla doğumlu bir ressam ve Kurtuba yakınlarında yaşıyor. Plastik sanatlar, heykel ve resim gibi sanatın farklı alanlarından ilgilenen Cebrara’nın kitabında özellikle Endülüs’teki İslam sanatı üzerine yazdıkları dikkat çekici. Bu listeye bir de uzun yıllar Kanada’da yaşamış aslen Pakistanlı mimar ve akademisyen Gulzar Haidar’ın Şehirlerin Ruhu kitabını ekleyebiliriz.


TÜRK YAZARLAR VE İSLAM SANATI

Şimdi gelelim Türk yazar, sanatçı ve akademisyenlerin İslam sanatı alanında neler yazdıklarına...

Yakın zamandan başlarsak listenin en başına Beşir Ayvazoğlu’nun Aşk Estetiği ile Turan Koç’un İslam Estetiği kitabını koyabiliriz. Çünkü en çok okunan bu iki kitap. İslam ve sanat tartışmalarına ekleyeceğimiz diğer kitaplar ise şunlar: Biri Doğan Kitap’tan çıkan Nuh Yılmaz’ın İslam’da Resim Yasağı Söylemi. Burada yazar İslam’da resmin yasak olması fikrinin ilk olarak yine Batı’da ortaya atıldığını dile getiriyor ve bu eleştirilere cevap veriyor. Diğer bir kitap İnkılap Yayınları arasında çıkan Zeki Tez’in Yasaklı Sanat Olarak Minyatür Resim ve Grafik Sanatı kitabı. Bu iki kitap İslam’da resim yasağı var mı yok mu tartışmalarını merak edenlerin kolayca okuyacağı kitaplar. Daha akademik bir çalışma üzerinden bu konuyu kavramak isterseniz tavsiyemiz Klasik Yayınları arasında çıkan Nicole Kançal Ferrari, Ayşe Taşkent tarafından hazırlanan Tasvir kitabı. Kitapta İslam’da tasvir üzerine akademisyenlerin yazdığı makaleler yer alıyor. İslam Sanatı (Selçuk Mülayim- İsam Yayınları), Ana Hatlarıyla Türk İslam Sanatları ve Estetiği ( Recep Gün, Yılmaz Can –Kayıhan Yayınları), Oryantalizm Oksidentalizm ve Sanat (Ahmet Çaycı) yine İslam sanatı üzerine kaleme alınmış diğer kitaplar.


HAT SANATI ÜZERİNE ESERLER

Hat tezhip ebru ve mimari üzerine geniş kapsamlı okuma yapmak isteyenlere Kubbealtı Yayınları arasında çıkan Süheyl Ünver’in Bursa, Konya, Edirne ve Orta Anadolu Defterleri’ni tavsiye edebiliriz. Bu eserleri Ünver’in kızı Gülbün Mesara’nın hazırladığı bilgisini de not düşelim. Süheyl Ünver’in bu alandaki diğer çalışmaları arasında ise şunlar var: Türk Süsleme Sanatçıları Müzehhibleri1, Türk Süsleme Sanatları 2. (İşaret Yayınları)

Hat sanatı üzerine yazılmış kitaplara rasında hattat ve aynı zamanda akademisyen olan Prof. Dr. Uğur Derman’ın eserleri dikkatimizi çekiyor. Necmettin Okyay’ın öğrencisi olan Derman, hat dersi alırken pek çok hattatla da tanışmış. Hatıralarını kaleme aldığı Ömrümün Bereketi 1 kitabında Osmanlı’nın son döneminden Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar hat ustalarının portrelerini kendine has üslubuyla anlatıyor. Kubbealtı Yayınları arasında çıkan kitabın ikinci cildinin önümüzdeki aylarda okurla buluşacağının müjdesini verelim.


Uğur Derman’ın kaleme aldığı diğer hat sanatıyla ilgili eserler ise şunlar: Medeniyet Aleminde Yazı ve İslam Medeniyetinde Kalem Güzeli (3 cilt) (M. Bedrettin Yazır Haz. Uğur Derman – Diyanet Yayınları), Türk Hat Sanatından Seçmeler (Uğur Derman-Atatürk Kültür Merkezi), Harflerin Aşkı ( M. Uğur Derman-Korpus Yayıncılık), Menderesetü’l- Hattatin Yüz Yaşında (Uğur Derman- Kubbealtı Yayınları ) Edebi ve Hattı ile Ali Alparslan (Uğur Derman-YKY), Kadiasker Mustafa İzzet Efendi Hilyesi ( Uğur Derman, F. Çiçek –Meşk Yayınları), Yeni Cami Çeşme ve Sebilinin Kitabesi (Uğur Derman-Meşk Yayınları) , Murakka-ı Has Tuğrakeş Bir Padişah Sultan 3. Ahmed (Haz. Uğur Derman)

Bu alanda ismini öne çıkaracağımız bir başka akademisyen ise Prof. Dr. Muhittin Serin. Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar kitabının önümüzdeki ay genişletilmiş yeni baskısı Kubbealtı Yayınları arasında okurla buluşacak. Serin’in hat sanatı alanında yazdığı diğer iki eseri Hattat Şeyh Hamidullah ve Hattat Aziz Efendi adını taşıyor.

YENİDEN BASILMAYI BEKLİYORLAR

Şevket Rado’nun Türk Hattatlar ve İbnül Emin Mahmud Kemal İnal’ın Son Hattatlar kitabı uzun yıllardır piyasada olmayan eserler arasında sayabiliriz.

Hat ile ilgili diğer kitapları ise şöyle sıralayabiliriz: (Tuhfe-i Hattatin (Süleyman Saadettin –Klasik Yayınları), Menakıb-ı Hünerveran (Hattatların ve Kitap Sanatçılarının Destanları) (Gelibolulu Mustafa Ali-Büyüyenay Yayınları) , Risale-i Hat (Hattın şiiri) (Hafızzade-Büyüyenay Yayınları), Osmanlı Hat Sanatı Tarihi (Ali Alparslan- YKY), 40 Levha 40 Yorum (Mehmet Demirci-Kubbealtı) , Emin Barın ve Hat -Hattan Harfe (Arzu Karamani- Boyut Yayınları), Osmanlı’da Hat Sanatı-Emin Barın Koleksiyonu (Kollektif- Boyut Yayınları), Hatta Hafız Osman Efendi (Ömer Faruk Dere-Korpus Yayıncılık) , Hat ve Tezhib Sanatı (Ali Rıza Özcan-Kültür Bakanlığı Yayınları), Göz Nuru (Mehmet Özçay-Meşk Yayıncılık), Hattın Çelebisi (Hasan Çelebi-Yeditepe Yayınları) , (Hat Sanatı ve Kastamonulu Hattalar (Mustafa Bektaşoğlu-Even Yayınları) ,Hattat Hamit Aytaç ( İsmail Yazıcı-Kartal Belediyesi) , Hat Sanatında Vazifeli Bir Hattat ( Muin N. Eriş-İBB Kültür A.Ş), Ünlü Hattatların Mezarları (M. Şinasi Acar- Gözen Yayıncılık) Dünden Bugüne Hanım Hattatlar ( Hilal Kazan İBB Kültür A.Ş), Osmanlı’dan Günümüze Kur’an ve Hüsn-ü Hat (Kollektif-Diyanet Yayınları), Hüsn-i Hat ve Hadis (Enbiya Yıldırım- Otto Yayıncılık).

TEZHİP SANATI VE ESERLER

Tezhip sanatını icra eden kesim arasında kadınlar öne çıkar. Bu alanda yazılmış kitaplarda da kadınların ismi dikkat çekiyor. Cumhuriyetin ilk döneminin önemli sanatçılarından Rikkat Kunt üzerine öğrencisi olan Prof. Dr. Çiçek Derman’ın kaleme aldı hatıra kitap bu alanda okuma yapmak isteyenlerin seveceği bir çalışma. Çiçek Derman ayrıca İnci Birol ile birlikte Türk Teyzini Sanatlarında Motifler kitabını da okurla buluşturdu. İnci Birol’un ise bu ortak çalışma dışında bir diğer çalışması yine Kubbealtı Yayınları arasında çıkan Türk Teyzini Sanatlarında Desen Tasarımı adını taşıyor.

Diğer kitaplar ise şunlar: Ali Üsküdari (Gülgün Duran-Kubbealtı Yayınları) , Türk Sanatında Tezhip (İlhan Özkeçeçi-Şule Bilge Özkeçeci-Yazıgen Yayınları), Türk Süsleme Sanatlarında Stilize Çiçekler ( Cahide Keskiner-İlke Basın Yayın), İslam Sanatında Geometrik Süsleme (Yıldız Demiriz-Hayalperest Yayıncılık) , Mimar Sinan Camileri ve İslam Sanatında Geometrik Desenler (Serap Ekizler Sönmez-Klasik Yayınları).Türk Süsleme Sanatlarında Barok ve Rokoko ( Asiye Okumuş-İlke Basın Yayın), Rumi Çizim ve Teknikleri ( Sabiha Bayhan Koç-İlke Basın Yayın) .

EBRU SANATINA BAKIŞ

Türk ebrusu denilince akla gelen isimlerin başında Alpaslan Babaoğlu ve onun kitabı Türk Ebrusu gelir. Kitap, Klasik Türk Sanatları Vakfı tarafından yayınlandı. Babaoğlu’nun bir diğer kitabı ise İstanbul Ebrusu (İBB Kültür A.Ş ). Ebruyla ilgili diğer kitapları hatırlayarak yazıyı toparlayalım: Ebru (Sadettin Özçimi-Bilkad Yayınları), Mustafa Esat Düzgünman ve Ebru ( Muin İ. Eriş İBB Kültür A.Ş), Türk Ebrusunda Düzgünman Ekolü (Haz. Beşir Ayvazoğlu-İstanbul 2010 Kültür Yayınları) , Devleti Aliyye’den Günümüze Ebru Sanatı (Ömer Faruk Dere-İnkılab Yayınları), Türk Ebru Sanatı (Fuat Başar-Yavuz Tiryaki Gözen Yayıncılık), Üsküdar’da Bir Attar Dükkanı (Ahmed Yüksel Özemre-Kubbealtı) .

#islam sanatı
5 лет назад