|

İnsani gelişmede Türkiye hamlesi

Türkiye 2003 yılında 0.734 İGE değeriyle 175 ülke arasında 96. sıradaydı ve orta insani gelişmiş ülkeler sınıfındaydı. 15 yıllık süreçte Türkiye, UNDP İnsani Gelişme Endeksi 2018 raporunda 0.791 İGE değeriyle 189 ülke arasında 64. sırada yüksek insani gelişmiş ülkeler sınıfına girmiştir. Türkiye bugünkü İGE değeriyle arasında çok az fark bulunan 0.800 puanı bulması durumunda çok yüksek insani gelişmiş ülkeler sınıfına girecektir.

Yeni Şafak
04:00 - 1/10/2018 Pazartesi
Güncelleme: 02:38 - 1/10/2018 Pazartesi
Yeni Şafak
Gündem
Gündem
Tarkan Zengin

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’nın (UNDP) 2018 İnsani Gelişme Endeksi (İGE), 14 Eylül tarihinde açıklandı. Endeks, ülkelerin büyümesini toplumsal gelişme ve kalkınmaya nasıl yansıttığına dair bilgiler veriyor. 2017 verileri esas alınarak hazırlanan 2018 İnsani Gelişme Endeksi’nde Türkiye, 189 ülke arasında 64’üncü sıraya yükseldi. Böylelikle Türkiye, hususen son 15 yılda gösterdiği büyüme performansını aynı zamanda toplumsal gelişme ve kalkınmaya da yansıtmayı başardı.

İnsani Gelişme Endeksi uzun ve sağlıklı yaşam, bilgiye erişim (eğitim) ile insana yakışır bir yaşam standardı dikkate alarak hesaplanıyor. İGE hesaplamaları ve veri setleri belli dönemlerde değişti. 2010 yılında veri setleri değiştirildi, 2014 yılında veri güncellemesi yapıldı ve hesaplama tekniği değiştirildi. Son olarak 2018 yılında İGE hesaplama yönteminde ve göstergelerde önemli değişiklikler yapıldı. İnsani Gelişme Raporu Ofisi, verilerde yapılan çeşitli revizyon ve güncellemelerin yanı sıra hedef ölçütlerinde yapılan düzeltmeler nedeniyle, daha önce yayımlanan raporlardaki değerler ve sıralamalar ile bu seneki raporun bulgularını kıyaslamak yanıltıcı sonuçlar doğurabileceği uyarısında bulunuyor. Bu sorunu ortadan kaldırmak için İnsani Gelişme Raporu Ofisi, 2018 İstatistiksel Güncellemesinde, İGE’lerde ilerlemeleri değerlendirmeye imkan vermek için 1990 yılından 2017 yılına kadar bütün İGE’lerin yeniden hesaplanmış hallerini raporda yayınlıyor. Bu nedenle 2018 raporunda yer alan kıyaslamaları kullanmak yerinde olacaktır.

İGE NASIL HESAPLANIYOR?

UNDP, 2018 İstatistiksel Güncellemesi hakkında ülkelere ilişkin açıklama notlarında, insani gelişme endeksi değerini nasıl hesapladıklarını, hangi ölçütleri kullandıklarını ve verileri nasıl elde ettiklerini belirtiyor. Buna göre insani gelişmenin üç temel boyutunda uzun vadeli ilerlemeyi değerlendirmek için kullanılan özet bir ölçüm yöntemi olan İGE’de, uzun ve sağlıklı yaşam boyutu, beklenen ortalama yaşam süresiyle ölçülüyor. Bilgi birikim düzeyi, 25 yaş ve üstündeki yetişkin nüfusun ömürleri boyunca gördükleri ortalama öğrenim süresiyle ölçülüyor. Öğrenme ve bilgiye erişim ise, yaşa özgü okullaşma oranlarının çocuğun yaşamı boyunca aynı kalacağı varsayımıyla, çocuğun eğitim almayı bekleyebileceği toplam süre olarak ölçülüyor. İnsana yakışır yaşam standardı ise, satın alma gücü paritesi (SGP) dönüştürme oranları kullanılarak, 2011 yılına sabitlenmiş uluslararası dolara dönüştürülmüş kişi başına Gayrisafi Milli Hasıla (GSMH) rakamı cinsinden ölçülüyor.

Hesaplamalarda belli bir standardın yakalanması ve ülkeler arası kıyaslamanın yapılabilmesi için uluslararası kuruluşların verileri kullanılıyor. Beklenen ortalama yaşam süresi verileri Birleşmiş Milletler Nüfus Bölümü’nden (UNPD), ortalama öğrenim süresi ve beklenen öğrenim süresi verileri Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı (UNESCO) İstatistik Enstitüsü’nden (UIS) ve kişi başına GSMH verileri Dünya Bankası’ndan alınarak İGE hesaplanıyor. 2018 İstatistiksel Güncellemesi; insani gelişme kalitesi, yaşam boyu toplumsal cinsiyet farkı, kadının güçlenmesi, çevresel sürdürülebilirlik ve sosyo-ekonomik sürdürülebilirlik başlıklarında beş istatistik gösterge panosunu kapsıyor. Panolar bir ülkenin diğerlerine göre performansının kabaca değerlendirilmesine imkan tanıyor. İnsani Gelişme Endeksi 0-1 arasında değerler almakta ve 1, en yüksek insani gelişmeyi temsil etmektedir.

UNDP, İnsani Gelişme Endeksi’nde, ülkeleri İGE puanlarına göre dört sınıfa ayırıyor. İGE puanı 0.550’ye kadar olan ülkeler düşük insani gelişme, 0.550-0.699 arası orta insani gelişme, 0.700-0.799 arası yüksek insani gelişme ve 0.800 ile 1 arası çok yüksek insani gelişme gösteren ülke sınıfında yer alıyor. Türkiye 2018 raporuna göre 0.791 puanıyla “yüksek insani gelişme” gösteren ülkeler grubunda 5. sıradadır. Türkiye çok az bir gelişme daha kaydettiği takdirde “çok yüksek insani gelişme” sınıfına yükselmesi mümkündür. 2018 İGE’ye göre dünyada 58 ülke çok yüksek insani gelişme, 53 ülke yüksek insani gelişme, 39 ülke orta insani gelişme, 38 ülke de düşük insani gelişme sınıfında yer almaktadır. Türkiye 2008 yılına kadar orta insani gelişme sınıfında yer aldı. 2009 yılında yüksek insani gelişme sınıfına yükseldi.

TÜRKİYE’NİN İGE PERFORMANSI

1990-2018 yılları arasında Türkiye’de doğuşta beklenen yaşam süresi 64.3 yıldan 76 yıla çıkarak 11.7 yıl; ortalama öğrenim süresi 4.5 yıldan 8 yıla çıkarak 3.5 yıl ve beklenen öğrenim süresi 8.9 yıldan 15.2 yıla çıkarak 6.3 yıl arttı. Türkiye’de kişi başına Gayrisafi Milli Hasıla (GSMH) 1990-2018 yılları arasında yaklaşık %236.3 oranında bir artış gösterdi. 1990-2018 yılları arasında ise Türkiye’nin İGE değeri 0.576’dan 0,791’e yükseldi ve oransal olarak %37,3’lük bir artış gerçekleşti. Bu değerle Türkiye, yüksek insani gelişme kategorisinde yer aldı ve 189 ülke arasında 64. oldu. 2016 verilerine göre Türkiye İGE değeri 0.767 olarak hesaplanmış, 188 ülke ve bölge arasında 71. sırada yer almıştı. Türkiye bir önceki dönem İGE değerlerine göre 7 basamak birden yükselme başarısını göstermiştir. Bu aynı zamanda Türkiye’nin yaşadığı dönüşüm ve gelişim hikayesini anlatan önemli bir performanstır.

İnsani gelişme endeksinin hesaplanmasına esas teşkil eden üç temel başlıktan biri olan satın alma paritesine göre kişi başına GSMH, yıllara göre daha fazla değişkenlik gösterirken, diğer iki başlık yıllara göre daha az değişim göstermektedir. 2010 yılından itibaren alt endekslerin İGE’ye dönüştürülmesinde aritmetik ortalama yerine geometrik ortalama kullanıldığı için düşük olan endeks, bileşenlerinden daha fazla etkilenmeye başladı. Bu nedenle insani gelişmede üst sıralara çıkmak için düşük endeksleri artırmak gerekir. Türkiye özellikle bilgiye erişim boyutunda ortalama öğrenim görme süresi ile öğrenim görme süresi beklentisini artırması için çalışmalar yapması gerekir.

Türkiye 2003 yılında 0.734 İGE değeriyle 175 ülke arasında 96. sıradaydı ve orta insani gelişmiş ülkeler sınıfındaydı. 15 yıllık süreçte Türkiye, UNDP İnsani Gelişme Endeksi 2018 raporunda 0.791 İGE değeriyle 189 ülke arasında 64. sırada yüksek insani gelişmiş ülkeler sınıfına girmiştir. Türkiye bugünkü İGE değeriyle arasında çok az fark bulunan 0.800 puanı bulması durumunda çok yüksek insani gelişmiş ülkeler sınıfına girecektir.

Türkiye’nin insani gelişmede gösterdiği performansın daha yüksek olduğu ancak verilerin güncel olmaması nedeniyle ülkenin İGE değerinin olumsuz etkilendiği de söylenmektedir. Bu nedenle Türkiye, İGE’nin kullandığı istatistiki verileri koordine edecek, verilerin doğru ve güncel bir şekilde hazırlanmasını sağlayacak, verilerin muhataplara sağlıklı bir biçimde ulaşmasını sağlayacak bir mekanizma oluşturması durumunda İGE değerini arttırması mümkün olacaktır.

#​Türkiye
#UNDP
5 yıl önce